در جامعه مردان تصمیم‌ می‌گیرندنه زنان/حمایتی که خسروشکیبایی داشت!

خبرگزاری مهر-گروه هنر-آروین مؤذن‌زاده-فریبرز دارایی؛ نمایش «شب‌های طهرون» به نویسندگی و کارگردانی فلورا سام در حال اجرا در بلک‌باکس پردیس تئاتر و موسیقی باغ کتاب است؛ نمایشی که بعد از سال‌ها دوری فلورا سام از تئاتر و همچنین دوری چندساله سوسن پرور و سحر ولدبیگی از صحنه‌های تئاتر شکل گرفته است. اجرای این نمایش بهانه‌ای شد تا با حضور فلورا سام، سوسن پرور، سحر ولدبیگی و مختار سائقی نشستی در خبرگزاری مهر برگزار شود.

در بخش اول این نشست درباره نمایش «شب‌های طهرون» و دغدغه‌های ساخت این اثر نمایشی صحبت شد.

در بخش دوم نشست نیز این هنرمندان نقطه نظرات خود را درباره وضعیت این روزهای بازیگری در سینما، تئاتر و تلویزیون و فعالیت در این عرصه‌ها ارائه دادند.

در زیر بخش دوم نشست گفتگو با عوامل نمایش «شب‌های طهرون» آمده است:

* فضای حال حاضر بازیگری با زمانی که سوسن پرور و سحر ولدبیگی بازیگری را شروع کردند بسیار متفاوت است. الان با بازیگرانی مواجه هستیم که مدام در عرصه‌های مختلف حضور دارند، از رئالیتی‌شو به شبکه نمایش خانگی می‌روند، بلافاصله بعد از حضور در فیلم سینمایی در سریال حضور پیدا می‌کنند و این حضور مدام تکرار می‌شود و حضورشان در همه جا دیده می‌شود؛ گویا فقط تعدادی بازیگر محدود در سینما، تلویزیون و شبکه نمایش خانگی وجود دارند. این محدودیت باعث شده تا بسیاری از بازیگران یا خودخواسته از عرصه فعالیت فاصله بگیرند یا پیشنهادهای کمتری به آن‌ها ارائه شود. شما شرایط را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

سوسن پرور: من به فضای موجود خورده نمی‌گیرم زیرا معتقد هستم دوره گذار را طی می‌کنیم. ما نسلی هستیم که استادمان سر کلاس می‌گفت یک شبه نمی‌توان ره صدساله را طی کرد، باید ممارست داشت، خاک صحنه خورد و تمرین کرد. این دوره تمام شد و تاریخ مصرف ما گذشته است زیرا دوره یک شبه ره صدساله رفتن شده است. در گذشته قدمت باعث ارزش می‌شد. عمر گذاشتن در هر چیز و هر کاری قداست داشت. الان در بازیگری عمق وجود ندارد و وارد سطح شده است و فقط با یک ایده می‌توان مطرح شد و هزاران نفر در فضای مجازی دنبال کننده آدم می‌شوند.

* در چند سال اخیر انتخاب برخی برای بازیگری با توجه به میزان دنبال‌کننده فرد در فضای مجازی انجام می‌شود.

در همه دوره‌ها ستاره‌هایی وجود داشتند که باعث فروش فیلم و آثار هنری می‌شدند و نسبت به باقی بازیگران ویژه‌تر بودند اما همان آدم‌ها از دیگر افرادی که شرایط مناسبی نداشتند حمایت می‌کردند. در حال حاضر چقدر شاهد چنین رفتاری هستیم؟ پرور: اشکالی ندارد، نوع آموزش باید تغییر کند. دیگر نمی‌توان به نسل جدید در سر کلاس بازیگری گفت که باید مرحله به مرحله و با تلاش و ممارست بالا رفت زیرا برای این نسل همه چیز باید به صورت فشرده ارائه شود. من ارزیابی و قضاوت نمی‌کنم ولی بسیاری از بازیگرانی که اینگونه آموزش دیدند شاید اطلاعات و دانش زیادی از هنر بازیگری نداشته باشند. برای اینکه از این دوره ایده‌پردازی استفاده بهینه شود باید انسان تربیت شود. اگر انسانی ره صدساله را یک شبه طی کند جای تشویق دارد زیرا عمر مفید بیشتری دارد به شرط اینکه انسان باشد. اگر ۳ دهه پیش در این جامعه انسان تربیت شده بود وضعیت متفاوت می‌شد.

جامعه از برخی افرادی که به جایگاهی رسیده‌اند مِهری دریافت نمی‌کند و این غمگین‌کننده است. در همه دوره‌ها ستاره‌هایی وجود داشتند که باعث فروش فیلم و آثار هنری می‌شدند و نسبت به باقی بازیگران ویژه‌تر بودند اما همان آدم‌ها از دیگر افرادی که شرایط مناسبی نداشتند حمایت می‌کردند. در حال حاضر چقدر شاهد چنین رفتاری هستیم؟ در حال حاضر برخی ستاره‌ها نه تنها از دیگران حمایت نمی‌کنند بلکه خواسته‌های آنچنانی دارند.

سحر ولدبیگی: شاید در خارج از ایران هم شاهد این اتفاق باشیم که برخی دستمزدهای آنچنانی بگیرند اما نکته مهم این است که حق دیگران نیز نادیده گرفته نمی‌شود.

پرور: در خارج از ایران هم شاید این اتفاق بیافتد ولی خروجی کار شوک‌برانگیز و قابل توجه است. ضمن اینکه همان بازیگران مطرح در امور خیریه نیز فعالیت می‌کنند.

ولدبیگی: در شرایط فعلی در پروژه‌های مختلف سینمایی و تصویری فقط برخی چهره‌ها از منافع مالی و حمایتی منتفع می‌شوند و دیگر بازیگران و عوامل از کمترین حمایت برخوردار هستند. این وضعیت باعث می‌شود تا کسانی که سابقه بالایی در بازیگری دارند و انرژی و وقت بیشتری می‌گذارند حق‌شان ضایع شود.

* همین شرایط باعث شده تا وضعیت سینمای ایران از شرایط ایده‌آل خارج شود.

الان در عرصه سینما و تلویزیون کمتر شاهد فیلمنامه‌هایی دغدغه‌مند و تفکربرانگیز هستیم مختار سائقی: خیلی چیزها هست که انسان نمی‌تواند توصیف کند زیرا گویی وارد عصر جدیدی شدیم که همه مناسبات تغییر کرده است. همه الان به دنبال پول هستند. اکثر کارگردان‌ها با بازیگران مشخصی همکاری می‌کنند زیرا فروش بالاتری دارند. در تئاتر هم این اتفاق افتاده است و دیگر کمتر کسی به دنبال معنا و کیفیت است.

ولدبیگی: بازیگرانی که عمر خود را برای این امر گذاشته‌اند در کارهای مختلف درباره سطح کیفی نقش و کار مطالبه‌گری می‌کنند و به همین دلیل کارگردان‌ها کمتر به سراغ این بازیگران می‌روند.

سائقی: الان در سینما، تئاتر و تلویزیون دست به هر کاری می‌زنند تا مخاطب را بخندانند. البته هستند افرادی که به کار با کیفیت و آبرودار فکر می‌کنند. من دیگر از این شرایط تعجب نمی‌کنم.

ولدبیگی: الان در عرصه سینما و تلویزیون کمتر شاهد فیلمنامه‌هایی دغدغه‌مند و تفکربرانگیز هستیم.

پرور: در تئاتر شاهد تولید و اجرای آثار دغدغه‌مند هستیم اما چون مخاطب کمتری آن‌ها را می‌بیند کسی متوجه آن‌ها نمی‌شود.

فلورا سام: فکر می‌کنم وضعیت تئاتر نسبت به سال‌های قبل بهتر شده است. شاهد اجرای آثار موفق تئاتری هستیم و مهجوربودن تئاتر کمتر شده است.

پرور: من اینگونه فکر نمی‌کنم. در اکثر کارهای تئاتری اگر چهره‌های شناخته‌شده حضور نداشته باشند مخاطب ندارند.

* معروفیت و محبوبیت در ذات بد نیست به شرط اینکه استفاده درستی از آن شود. خیلی خوب است که بازیگران تئاتر در سینما نیز حضور پیدا می‌کنند و عملکرد موفقی دارند و مطرح می‌شوند. نکته اینجا است که اگر بازیگران تئاتر در سینما مطرح و تبدیل به ستاره می‌شوند به تئاتر هم برگردند و با حضورشان از تئاتر حمایت کنند نه اینکه توقع دستمزدها و درآمدهای پروژه‌های تصویری را از تئاتر داشته باشند.

پرور: دقیقاً، بازیگرانی که مطرح شده‌اند برای بازگشت به خانه‌شان که تئاتر است نباید توقع فرش قرمز داشته باشند.

* اینکه بازیگران تئاتر در سینما مطرح شوند و حضورشان در تئاتر هم مستمر باشد باعث افزایش میزان مخاطبان تئاتر می‌شود که اتفاق بسیار خوبی است. ولی ایراد اینجا است که این چهره‌ها از تئاتر همان خواسته‌های خود از پروژه‌های تصویری را دارند.

ولدبیگی: زمانی که ما کار می‌کردیم بازیگران تئاتر نمی‌پسندیدند که در سینما و تلویزیون حضور داشته باشند و حالا ماجرا معکوس شده است.

* کارگردانی و بازیگری همزمان در تئاتر چالش‌برانگیز است، خانم سام شما در «شب‌های طهرون» همزمان به عنوان کارگردان و بازیگر حضور دارید. چرا این روند را انتخاب کردید؟

سام: یکی از دلایل این انتخاب علاقه خودم به بازیگری بود ولی دلیل غالب این بود که به لحاظ مالی توان دعوت از بازیگر دیگری را نداشتم. ولی باید به این نکته اشاره کنم که همه بازیگران و عوامل نمایش به من کمک کردند تا در بخش کارگردانی نقاط ضعف مرتفع شود. هر روز از تمرین‌ها فیلمبرداری می‌شد تا با تماشای فیلم‌ها شرایط، میزانسن‌ها و صحنه را بررسی کنم. این انتخاب یک مزیت بالا داشت و آن احساس مشارکت همه عوامل در بهبود شرایط کار بود. «شبهای طهرون» کار همه عوامل گروه است. بعد از پایان هر روز تمرین با گروه جلسه برگزار می‌کردیم و نکات مدنظرشان را مطرح می‌کردند.

در تمام ادارات دولتی بخش‌های تصمیم‌گیر مردها هستند، در تمام شوراهای فرهنگی از جمله تلویزیون مردها تصمیم‌گیر هستند. باور ندارم که وضعیت برای زن‌ها تغییر کرده است ولی باور دارم که زن‌ها تجربه‌های جدیدی را سپری می‌کنند * «شب‌های طهرون» اثری زنانه است و در آن زن‌ها معلول شرایط و اتفاقی هستند که رخ می‌دهد. در حالیکه امروز جامعه ما متفاوت شده است و حال و هوای آن با دهه ۵۰ فرق دارد. ضمن اینکه شما خودتان از بانوان موفق هستند و در اثرتان نیز بانوان موفق حضور دارند و به ایفای نقش می‌پردازند. چرا چنین نگاهی را به زن‌ها در اثرتان ندارید؟

سام: هنوز زن‌ها در جامعه ما تحت سلطه قوانین و مشکلاتی که اجتماع پیش می‌آورد هستند. الان خوشحال هستم که دختران جوان ما قدرتمندتر از پسرها در جامعه فعالیت و کار می‌کنند اما همچنان قوانین و دیدهای اجتماعی منفی نسبت به آن‌ها وجود دارد. همچنان یک زن حق حضانت فرزندش را ندارد. من در کارم موفقم ولی در قانون و دید اجتماعی همچنان سلطه روی زن‌ها وجود دارد. همه از هر نسلی برای رفع این وضعیت تلاش می‌کنیم اما نباید فشار اجتماعی را فراموش کنیم. همچنان سلطه مردانه در جامعه ما وجود دارد. در تمام ادارات دولتی بخش‌های تصمیم‌گیر مردها هستند، در تمام شوراهای فرهنگی از جمله تلویزیون مردها تصمیم‌گیر هستند. باور ندارم که وضعیت برای زن‌ها تغییر کرده است ولی باور دارم که زن‌ها تجربه‌های جدیدی را سپری می‌کنند.

چندی پیش به دعوت آقای جبلی رئیس سازمان صدا و سیما در جلسه‌ای حضور پیدا کردم که آنجا به غیر از من همه مرد بودند. وقتی نوبت صحبت به من رسید این نکته را مطرح کردم که چرا همه تهیه‌کننده‌ها، نویسندگان و تصمیم‌گیرندگان باید مرد باشند؟ در رسانه‌های تصویری اکثر آثار دارای خشونت بالا هستند زیرا نگاه مردانه است. ما باید برای همه این چیزها بجنگیم. درست است که موقعیت زن‌ها نسبت به سال‌های گذشته بهتر شده است اما هنوز باید بجنگیم.

سائقی: این امر در کنسرت‌های موسیقی نیز مشهود است، فقط مردها حق خواندن دارند.

ولدبیگی: ما این همه تلاش کردیم که مردم در تلویزیون آثار به روزتری ببینند ولی چیزی که الان می‌بینیم اصلاً اینگونه نیست.

* بانوان تأثیرگذار هستند به ویژه هنرمندان تأثیرگذاری بالایی دارند. سوسن پرور و سحر ولدبیگی سال‌ها کار نمی‌کنند و برای این کار نکردن خود دلیلی دارند که یا قهر آگاهانه است یا اعتراض ولی وقتی تصمیم می‌گیرند بار دیگر فعالیت کنند حضورشان بر مخاطب تأثیرگذار است.

سام: واقعیت این است که ما تعدادی هنرمند قهر کرده بودیم که کنار هم قرار گرفتیم. من هم سال‌ها بود که کار نکرده بودم.

ولدبیگی: انگیزه من برای حضور مجدد دعوت خانم فلورا سام بود.

سام: وقتی دیدم در تلویزیون به من اجازه کارکردن نمی‌دهند، ترجیح دادم تئاتر کار کنم و با هزینه شخصی خود «شبهای طهرون» را تولید و اجرا کردم. سوپرمارکت محل ما هر وقت که من را می‌بیند می‌پرسد چرا کار نمی‌کنم ولی مدیران سازمان صدا و سیما یک زنگ نمی‌زنند و نمی‌پرسند که چرا کار نمی‌کنم. اگر بخواهم به عنوان «مجری» در برنامه‌های تلویزیونی حضور پیدا کنم مشکلی ندارند ولی نمی‌خواهند به عنوان یک کارگردان و نویسنده زن در تلویزیون حضور داشته باشم. می‌گویند منعی برای کار کردن من ندارند ولی در عمل به کاری که بابت نوشتنش پول پرداخت کرده‌اند اجازه ساخت نمی‌دهند.

پرور: من واقعاً از بازیگری دلشکسته‌ام و به محض اینکه شرایط مالی‌ام مناسب شود بازیگری را کنار می‌گذارم.

هنرمند یعنی کسی که شیشه دلش نازک‌تر است و خلقی را صورت می‌دهد تا درد طیفی از مردم را مطرح کند. من الان مجموعه‌ای از درد هستم و دلم می‌خواهد خودم را فریاد بزنم. هنری که در ذهن من بود قداست داشت ولی هنر امروز را می‌توان فروخت * شما روند سختی را طی کردید تا در عرصه بازیگری مطرح شدید. در عرصه سینما نیز جوایز بین‌المللی متعددی را دریافت کردید. چرا دلشکسته شده‌اید؟

پرور: در این مسیر آدم برای رسیدن به موفقیت بخشی از خود را وام می‌گذارد ولی موفقیتی که به دست می‌آورد در ازای حذف شدن بخشی از وجودش است و برای کسب موفقیت‌های بیشتر باید بخش‌های بیشتر از خود را از دست بدهد. الان دیگر سوسن پرور وجود ندارد زیرا همه وجود خود را سرمایه کارش کرده است. به همین دلیل است که معتقدم فقط مِهر باقی می‌ماند. فیلم درخشان «هامون» برای نسل جدید فراموش می‌شود اما مِهر و خوبی خسرو شکیبایی هیچوقت فراموش نمی‌شود. هنرمند یعنی کسی که شیشه دلش نازک‌تر است و اثری را خلق می‌کند تا درد طیفی از مردم را مطرح کند. من الان مجموعه‌ای از درد هستم و دلم می‌خواهد خودم را فریاد بزنم. هنری که در ذهن من بود قداست داشت ولی هنر امروز را می‌توان فروخت.

ولدبیگی: پدر من در سال ۸۶ سالگی بعد از سال‌ها فعالیت در سینما و تئاتر ایران و موفقیت‌های متعددی که به دست آورد، می‌گفت حرفه بازیگری خیلی بی‌رحم است.

پرور: هنر باید درد جامعه را به زبان هنرمندانه بیان کند. هر فرهنگی برای اعتلای خود از دریچه نگاه هنرمند به جامعه نگاه کند. متأسفانه برخی از هنرمندان ما در قید حیات هستند اما در میان ما نیستند و کسی سراغ‌شان را نمی‌گیرد. برخی از هم‌دوره‌ای من که بسیار مستعدتر از من بودند یا نیستند یا از بین رفتند. هنرمند تریبون جامعه است ولی اجازه صحبت کردن به آن‌ها داده نمی‌شود. من سال ۹۷ نمایش «داری داری یا نداری» را درباره حمایت از کالای ملی تولید کردم اما مجوز اجرا به من داده نشد.

سائقی: من در یک کار با خسرو شکیبایی به عنوان دستیار همکاری می‌کردم. تمام زندگی خود را به پای من گذاشت تا من راه خود را در سینما و تلویزیون پیدا کنم. آیا دیگر امثال خسرو شکیبایی هستند که از دیگران اینگونه حمایت کنند؟

پرور: ما به عنوان هنرمند اگر بتوانیم پیرامون خود را تغییر دهیم وضعیت بهبود پیدا می‌کند.