آزادی مشروط چیست؟ وچگونه می‌تواند فرصت جدیدی برای محکومان ایجاد کند؟
مجموعه: نکات و قوانین حقوقی
شرایط آزادی مشروط
آزادی مشروط: گام به گام با قوانین و فرآیندهای اجرایی
آزادی مشروط یکی از مفاهیم کلیدی در نظام‌های حقوقی مدرن است که به محکومان اجازه می‌دهد تا پیش از پایان کامل مدت محکومیت خود، تحت شرایط خاصی آزاد شوند. این مفهوم به ویژه در راستای کاهش جمعیت کیفری و اصلاح مجرمان اهمیت دارد. در این مقاله از بیتوته به بررسی دقیق‌تر این نهاد حقوقی خواهیم پرداخت.
آزادی مشروط چیست؟
آزادی مشروط به معنای فرصتی است که پیش از پایان دوره محکومیت به محکومان داده می‌شود تا اگر در مدت زمان تعیین‌شده توسط دادگاه رفتار مطلوبی از خود نشان دهند و دستورات صادرشده را به درستی اجرا کنند، از آزادی کامل برخوردار شوند.
هر کشور با تدوین قوانین کیفری خاص خود به دنبال تحقق سیاست‌های کیفری ویژه‌ای است که شامل بازدارندگی از جرم، اصلاح مجرمان و سایر اهداف مرتبط است. وقتی قاضی تصمیم به مجازات یک متهم می‌گیرد، با توجه به ویژگی‌ها و سابقه شخصی او (اصل فردی‌سازی مجازات‌ها)، مجازاتی را تعیین می‌کند. اما واکنش واقعی محکوم به حبس تنها پس از مدتی و در دوران اجرای مجازات نمایان می‌شود.
اگر در این دوران، محکوم رفتار مثبتی از خود نشان دهد و اصلاح شده به نظر برسد، منطقی به نظر نمی‌رسد که او باید بقیه مدت محکومیت را در زندان بگذراند. به همین دلیل، در بسیاری از نظام‌های قضائی مدرن، با استفاده از اصول جدید مکتب‌های تحققی و دفاع اجتماعی، محکومان به صورت مشروط آزاد می‌شوند.
آزادی مشروط به این دلیل “مشروط” نامیده می‌شود که ادامه آزادی فرد به رعایت رفتار مناسب و پیروی از مقرراتی که دادگاه برای دوران آزادی مشروط تعیین کرده، وابسته است.
این نهاد قضائی، یکی از روش‌های تفرید مجازات‌ها به شمار می‌رود که به ویژه در مورد محکومان به حبس اعمال می‌شود. آزادی مشروط به معنای تغییر سلب کامل آزادی به نوعی مقید شدن به آزادی است و فرصتی برای محکوم فراهم می‌کند تا تحت نظارت قضائی یا اداری، توانایی‌های اجتماعی خود را بازیابد.
در مواردی که محکوم با رفتار خود در طول دوران حبس، شایستگی خود را ثابت کند، ادامه اجرای مجازات ممکن است غیرضروری به نظر برسد. به نظر می‌رسد قانونگذار از طریق آزادی مشروط به دنبال اصلاح، درمان و بازسازی مجرمان است. به عبارت دیگر، آزادی مشروط می‌تواند به عنوان ابزاری برای کاهش جمعیت کیفری زندان و بهبود فرآیند عدالت کیفری در نظر گرفته شود.
مراحل اعطای آزادی مشروط
مبانی آزادی مشروط
آزادی مشروط به عنوان ابزاری برای کاهش جمعیت کیفری و بهبود فرآیند اصلاح مجرمان، دارای مبانی و اهداف خاصی است. این نهاد به دنبال فراهم کردن فرصت برای محکومان جهت بازگشت به زندگی عادی و اصلاح رفتار آنان می‌باشد. مبانی اصلی آزادی مشروط شامل موارد زیر است:
کاهش جمعیت کیفری زندان
آزادی مشروط به عنوان یک ابزار مهم در مدیریت نظام زندان‌ها عمل می‌کند و به کاهش تعداد زندانیان کمک می‌کند. این نهاد با تبدیل سلب کامل آزادی به مقید شدن به آزادی، فرصتی برای محکومین فراهم می‌آورد تا تحت نظارت قضائی یا اداری به زندگی اجتماعی خود بازگردند و از آثار منفی محیط زندان کاسته شود.
اصلاح و تربیت مجرمان
هدف اصلی آزادی مشروط، اصلاح و تربیت مجرمان است. وقتی محکوم در طول مدت حبس، رفتار مثبت و شایسته‌ای از خود نشان می‌دهد، ادامه اجرای کامل مجازات ممکن است غیرضروری به نظر برسد. آزادی مشروط به محکوم این امکان را می‌دهد که با نشان دادن رفتار مطلوب و پیروی از قوانین، به جامعه بازگردد.
کاهش آثار منفی زندان
مشکلات و مخاطرات محیط زندان، از جمله ایجاد رفتارهای پرخاشگرانه و ستیزه‌جویانه در زندانیان، به کمک آزادی مشروط تا حدودی قابل کاهش است. این نهاد به محکومان امید می‌دهد و انگیزه‌ای برای بهبود رفتار آنها ایجاد می‌کند، تا روحیه پرخاشگری و تنش‌زا را کنار گذاشته و به دنبال رفتار متعادل در دوران حبس باشند.
تأمین حقوق بزه‌دیدگان
طبق قانون جدید مجازات اسلامی، آزادی مشروط همچنین به مجرم این فرصت را می‌دهد تا نسبت به پرداخت ضرر و زیان وارده به بزه‌دیده اقدام کند. با پیش‌بینی سازوکارهایی برای جبران خسارت و پرداخت دیه یا انجام ترتیبات لازم، حقوق بزه‌دیدگان رعایت شده و رضایت آنان جلب می‌شود.
حمایت از بنیان خانواده و جامعه
آزادی مشروط به مجرمین این امکان را می‌دهد که زودتر به خانواده خود بازگردند، که می‌تواند از آثار منفی اقتصادی و اجتماعی بر خانواده و جامعه جلوگیری کند. بازگشت به آغوش خانواده به کاهش مشکلات اقتصادی و تهدیدات ناشی از زندان کمک می‌کند.
با این مبانی، آزادی مشروط به عنوان ابزاری مؤثر در نظام عدالت کیفری عمل می‌کند که به دنبال بهبود وضعیت اجتماعی محکومان و کاهش آسیب‌های محیط زندان است.
تشریفات اعطای آزادی مشروط
در قانون سابق، برای صدور حکم آزادی مشروط، پیشنهاد باید از سوی سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور ارائه می‌شد و سپس توسط دادستان یا دادیار ناظر زندان تأیید می‌گردید (ماده ۳۹).
با تغییرات قانونی جدید، فرآیند اعطای آزادی مشروط به شرح زیر است:
طبق قانون جدید، رئیس زندان محل محکوم باید گزارشی از وضعیت زندانی و تحقق شرایط مربوط به آزادی مشروط تهیه کند. این گزارش به قاضی اجرای احکام کیفری ارائه می‌شود.
قاضی اجرای احکام کیفری موظف است شرایط مربوط به آزادی مشروط را بررسی کند. در صورت احراز شرایط، قاضی پیشنهاد آزادی مشروط را به دادگاه ارائه می‌دهد (بند ت ماده ۵۸ قانون جدید).
مدت آزادی مشروط شامل مدت باقی‌مانده از مجازات حبس است، اما دادگاه می‌تواند این مدت را تغییر دهد. طبق قانون، آزادی مشروط نمی‌تواند کمتر از یک سال و بیشتر از پنج سال باشد. در صورتی که مدت باقی‌مانده از حبس کمتر از یک سال باشد، مدت آزادی مشروط معادل مدت باقی‌مانده از حبس خواهد بود (ماده ۵۹ قانون جدید).
دادگاه می‌تواند با توجه به شرایط وقوع جرم و ویژگی‌های روانی و شخصیتی مجرم، او را به اجرای دستورات مندرج در قرار تعویق صدور حکم ملزم کند. دادگاه همچنین موظف است دستورات مذکور، عدم تبعیت از آنها، و آثار ارتکاب جرم جدید را در حکم خود قید نموده و به محکوم تفهیم کند (ماده ۶۰ قانون جدید).
به این ترتیب، فرآیند اعطای آزادی مشروط در قوانین جدید به دقت و با توجه به شرایط خاص هر مورد انجام می‌شود، و دادگاه نقش کلیدی در تعیین مدت و شرایط آزادی مشروط ایفا می‌کند.
شرایط اعطای آزادی مشروط
این شرایط به منظور اطمینان از رعایت اصول عدالت و اصلاح مجرمان در نظام قضائی تدوین شده است و به کنترل دقیق‌تر بر روی محکومان و وضعیت آنان کمک می‌کند.شرایط اعطای آزادی مشروط به شرح زیر است:
گذرانیدن بخشی از مدت حبس
برای بهره‌مندی از آزادی مشروط، محکوم باید بخشی از مدت محکومیت خود را گذرانده باشد. به طور خاص، برای محکومانی که به حبس بیش از ۱۰ سال محکوم شده‌اند، لازم است نصف مدت محکومیت را تحمل کرده باشند. برای محکومانی که حبس آنها تا ۱۰ سال است، یک سوم مدت محکومیت کافی است. ملاک محاسبه این مدت، زمانی است که در حکم دادگاه قید شده و به مرحله اجرا درآمده است. اگر به هر دلیلی مجازات تخفیف یابد یا به دنبال عفو تقلیل یابد، مدت باقی‌مانده برای احتساب شرایط آزادی مشروط بر اساس میزان مجازات تقلیل‌یافته است. مثلاً اگر محکوم به ۱۰ سال حبس شده باشد و پس از عفو به ۷ سال کاهش یابد، برای استفاده از آزادی مشروط باید یک سوم این مدت (دو سال و چهار ماه) را تحمل کرده باشد.
حسن اخلاق و رفتار
طبق بند الف ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی، محکوم باید در مدت اجرای مجازات از خود حسن اخلاق و رفتار نشان دهد. در این زمینه، تنها ظواهر رفتار زندانیان کافی نیست و باید به رفتار واقعی و پایدار توجه شود.
اطمینان از عدم ارتکاب جرم پس از آزادی
بند ب ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی بیان می‌کند که باید اطمینان حاصل شود که محکوم پس از آزادی مجدداً مرتکب جرم نخواهد شد. حسن رفتار در طول حبس می‌تواند نشانه‌ای از این موضوع باشد، اما این موضوع به تنهایی نمی‌تواند به یقین کامل منجر شود.
جبران ضرر و زیان یا برقراری ترتیبات پرداخت آن
محکوم باید ضرر و زیان وارده به بزه‌دیده را جبران کند یا ترتیبی برای پرداخت آن فراهم آورد. توجه داشته باشید که پرداخت ضرر و زیان شرط اصلی برای دریافت آزادی مشروط نیست و رضایت مدعی خصوصی نیز برای بهره‌مندی از آزادی مشروط ضروری نمی‌باشد.
عدم سابقه استفاده از آزادی مشروط
طبق بند ت ماده ۵۸ قانون مجازات اسلامی، افرادی که قبلاً از آزادی مشروط استفاده کرده‌اند، نمی‌توانند دوباره از این نهاد بهره‌مند شوند.
این شرایط به منظور اطمینان از رعایت اصول عدالت و اصلاح مجرمان در نظام قضائی تدوین شده است و به کنترل دقیق‌تر بر روی محکومان و وضعیت آنان کمک می‌کند.
آزادی مشروط به عنوان یک ابزار قضائی با تأثیرات خاصی همراه است که در زیر به شرح آنها پرداخته می‌شود:
معافیت موقت از تحمل مجازات
در دوره آزمایشی آزادی مشروط، محکوم علیه به طور موقت از ادامه مدت باقی‌مانده از مجازات حبس معاف می‌شود. با این حال، آثار تبعی و محرومیت‌های ناشی از مجازات اصلی، مانند محرومیت از برخی حقوق اجتماعی، همچنان باقی خواهد ماند. همچنین، مجازات‌های تکمیلی مانند اقامت اجباری در مکان معین، به قوت خود باقی می‌مانند.
مدت دوره آزمایشی
دوره آزمایشی آزادی مشروط معمولاً شامل مدت باقی‌مانده از مجازات حبس است، اما مدت این دوره می‌تواند توسط دادگاه بین ۱ تا ۵ سال تعیین شود. طبق ماده ۵۹ قانون مجازات اسلامی، مدت آزادی مشروط نمی‌تواند کمتر از یک سال و بیشتر از پنج سال باشد، مگر در مواردی که مدت باقی‌مانده کمتر از یک سال باشد، که در این صورت، مدت آزادی مشروط معادل مدت باقی‌مانده از حبس خواهد بود.
آثار و تأثیرات در صورت حسن رفتار
اگر محکوم در دوره آزمایشی حسن رفتار داشته باشد و دستورات دادگاه را رعایت کند، پس از پایان دوره آزمایشی، از آزادی کامل و قطعی برخوردار خواهد شد. با این حال، محکومیت کیفری او به طور کامل رفع نمی‌شود و همچنان در سجل کیفری او باقی می‌ماند. آزادی مشروط، بر خلاف تعلیق اجرای مجازات، موجب زوال محکومیت کیفری نمی‌شود.
آثار تبعی محکومیت
محکومیت کیفری دارای آثار تبعی است که باید برای مدتی ادامه یابد. طبق تبصره ۳ ماده ۲۵ قانون مجازات اسلامی، آثار تبعی محکومیت در آزادی مشروط پس از گذشت مدت‌های مشخص (هفت سال، سه سال، و دو سال) از زمان عفو یا پایان مدت آزادی مشروط، رفع می‌شود.
به طور کلی، آزادی مشروط به عنوان ابزاری برای اصلاح و بازگشت به جامعه، به محکومان این فرصت را می‌دهد که با رعایت قوانین و حفظ رفتار مناسب، از آزادی کامل برخوردار شوند، در حالی که همچنان تأثیرات و آثار محکومیت کیفری را باید تحمل کنند.
لغو آزادی مشروط
طبق ماده 60 قانون مجازات اسلامی، دادگاه می‌تواند با توجه به شرایط وقوع جرم و خصوصیات نوع و شخصیت محکوم، او را به اجرای دستورات مندرج در قرار تعویق صدور حکم ملزم کند. دادگاه باید دستورات مذکور و پیامدهای عدم تبعیت از آنها و همچنین آثار ارتکاب جرم جدید را در حکم خود ذکر کرده و به محکوم تفهیم کند.
ماده 61 قانون مجازات اسلامی به شرایط لغو آزادی مشروط پرداخته و به شرح زیر است:
عدم تبعیت از دستورات
اگر محکوم در مدت آزادی مشروط بدون عذر موجه از دستورات دادگاه تبعیت نکند، برای بار اول، یک تا دو سال به مدت آزادی مشروط وی افزوده می‌شود.
تکرار نقض دستورات یا ارتکاب جرم جدید
در صورتی که محکوم دوباره از دستورات دادگاه تبعیت نکند یا مرتکب یکی از جرائم عمدی موجب حد، قصاص، دیه یا تعزیر تا درجه هفت شود، علاوه بر مجازات جرم جدید، مدت باقی‌مانده از محکومیت قبلی نیز به اجرا در می‌آید. در غیر این صورت، آزادی او به صورت قطعی خواهد بود.
این قوانین به منظور تضمین رعایت شرایط آزادی مشروط و پیشگیری از ارتکاب جرم جدید وضع شده‌اند و هدف آنها ایجاد انگیزه برای محکومان جهت رفتار مناسب و تبعیت از مقررات دوران آزادی مشروط است.
سوالات متداول درباره آزادی مشروط
آزادی مشروط چیست؟
آزادی مشروط به معنای آزادی محکوم به حبس پیش از پایان کامل مدت محکومیت است، به شرطی که محکوم رفتار مناسبی از خود نشان دهد و شرایط خاصی را رعایت کند. این نهاد به هدف اصلاح و بازگشت مجرم به جامعه ایجاد شده است.
چه شرایطی برای اعطای آزادی مشروط وجود دارد؟
برای دریافت آزادی مشروط، محکوم باید بخشی از مدت محکومیت خود را گذرانده، حسن اخلاق و رفتار از خود نشان دهد، از ارتکاب جرم جدید پس از آزادی اطمینان حاصل کند و در صورت امکان، ضرر و زیان بزه دیده را جبران نماید.
مدت زمان آزادی مشروط چقدر است؟
مدت زمان آزادی مشروط معمولاً شامل باقی‌مانده مدت محکومیت است، اما دادگاه می‌تواند آن را از یک سال تا پنج سال تعیین کند. اگر مدت باقی‌مانده کمتر از یک سال باشد، مدت آزادی مشروط معادل باقی‌مانده مدت حبس خواهد بود.
چه اقداماتی ممکن است منجر به لغو آزادی مشروط شود؟
اگر محکوم در مدت آزادی مشروط از دستورات دادگاه تبعیت نکند، برای بار اول، مدت آزادی مشروط وی به یک تا دو سال اضافه می‌شود. در صورت تکرار نقض دستورات یا ارتکاب جرم جدید، علاوه بر مجازات جدید، مدت باقی‌مانده محکومیت نیز به اجرا در می‌آید.
چه تفاوتی بین آزادی مشروط و تعلیق اجرای مجازات وجود دارد؟
تفاوت اصلی بین آزادی مشروط و تعلیق اجرای مجازات در این است که آزادی مشروط به محکوم اجازه می‌دهد تا پیش از پایان محکومیت، به صورت مشروط آزاد شود، در حالی که تعلیق اجرای مجازات به معنای معلق شدن اجرای مجازات و عدم تحمل آن به شرط رفتار مناسب است.
سخن آخر مقاله درباره آزادی مشروط
در نهایت، آزادی مشروط یکی از نهادهای مهم در نظام قضایی است که به منظور اصلاح و بازگشت محکومان به جامعه ایجاد شده است. این نهاد با فراهم آوردن فرصتی برای محکومان که به صورت مشروط و تحت نظارت آزاد شوند، به کاهش جمعیت زندان‌ها و ارتقای کارایی نظام کیفری کمک می‌کند. با رعایت شرایط و دستورات مربوطه، آزادی مشروط می‌تواند به بازسازی فرد و بازگشت او به زندگی عادی کمک کند و از آثار منفی زندان بکاهد. لذا، این ابزار قانونی نه تنها به نفع محکومان بلکه به نفع جامعه نیز عمل می‌کند و به تحقق اهداف اصلاحی و تربیتی کمک می‌نماید.
گرد آوری:بخش علمی بیتوته
💬 نظرات خود را با ما در میان بگذارید