گزارش پزشکی قانونی از رده‌بندی افراد با اختلالات روانی

به طور دقیق‌تر، محجور به معنای فردی است که به دلیل عواملی مانند جنون، سفاهت (کم‌عقلی)، غفلت یا حجر (منع قانونی) تحت قیمومیت و سرپرستی دیگری درآمده و توان اداره امور مالی و شخصی خود را ندارد. این افراد نمی‌توانند به طور مستقل اقدام به معامله یا انجام برخی امور حقوقی کنند.

به گزارش بنیاد وکلا در حقوق و قوانین ایران، وضعیت محجوریت فردی به‌ موجب حکم دادگاه تعیین می‌شود و قیم یا ولی قانونی برای اداره امور فرد محجور انتخاب می‌گردد.

ویژگی محجورین

محجورین یا افراد تحت حجر دارای ویژگی‌های زیر هستند:

1. عدم اهلیت کامل حقوقی: افراد محجور به دلیل عواملی مانند جنون، سفاهت یا غفلت، فاقد اهلیت کامل حقوقی هستند و نمی‌توانند به طور مستقل و آزادانه در امور مالی و حقوقی خود تصمیم گیری کنند.

2. قرار گرفتن تحت قیمومیت: محجورین تحت سرپرستی و نظارت شخص دیگری (قیم) قرار می‌گیرند که به‌موجب قانون مسئولیت اداره امور آنان را بر عهده دارد.

3. محدودیت در انجام اعمال حقوقی: محجورین مجاز به انجام برخی اعمال حقوقی مانند عقد قرارداد، فروش اموال و امور مالی نیستند و این امور باید توسط قیم آنان انجام شود.

4. حمایت قانونی: قوانین برای حفظ حقوق و منافع محجورین، اقدامات حمایتی را پیش بینی کرده و شرایط خروج از محجوریت را مشخص نموده است.

5. امکان رفع محجوریت: در صورت برطرف شدن علت محجوریت و کسب اهلیت حقوقی، امکان رفع حجر و خروج از وضعیت محجوریت وجود دارد.

انواع محجورین

در قانون مدنی ایران، سه نوع محجوریت پذیرفته شده است:

1. صغار (کودکان):

این دسته شامل افرادی است که به سن بلوغ نرسیده‌اند.

قیمومیت بر صغار بر عهده پدر یا جد پدری است.

صغار نمی‌توانند به‌صورت مستقل در امور مالی و حقوقی اقدام کنند.

2. سفیهان:

سفیهان افرادی هستند که به دلیل ضعف عقل یا اسراف در مال، قادر به تشخیص مصالح خود نیستند.

قیمومیت بر سفیهان بر عهده دادگاه است که یک قیم را تعیین می‌کند.

سفیهان محدودیت‌هایی در انجام معاملات و تصرف در اموال خود دارند.

3. مجانین (دیوانگان):

مجانین افرادی هستند که به دلیل اختلال روانی، فاقد قوه تمییز و تشخیص هستند.

قیمومیت بر مجانین نیز بر عهده دادگاه است که یک قیم را تعیین می‌کند.

مجانین همچون صغار، فاقد اهلیت برای انجام معاملات و تصرف در اموال هستند.

در مجموع، محجورین به دلایل مختلف سلب اهلیت شده و تحت قیمومیت و نظارت قیم قرار می‌گیرند.

ماده 1207 قانون مدنی ایران در مورد محجورین به شرح زیر است:

“اشخاص ذیل محجور محسوب می‌شوند:

1- صغار (کودکان).

2- مجانین (دیوانگان).

3- سفیهان.

تکلیف و حدود قیمومیت بر محجورین مذکور در این ماده به ترتیبی که در قانون مقرر است معیّن می‌شود.”

این ماده به طور خلاصه انواع محجورین را صغار، مجانین و سفیهان معرفی می‌کند. همچنین اشاره می‌کند که قوانین مربوط به قیمومیت و محدودیت‌های قانونی آنان در سایر مواد قانون مدنی مشخص شده است.

در واقع این ماده تعریف کلی محجورین را بیان می‌کند و برای جزئیات به سایر مواد قانون مدنی ارجاع می‌دهد. مواد بعدی به‌تفصیل به شرح وظایف قیم، اهلیت حقوقی و سایر احکام مربوط به این سه گروه محجورین می‌پردازند.

چه تفاوت‌هایی بین انواع محجورین از نظر قانونی وجود دارد؟

در مشاوره حقوقی حرفه ای توسط بنیاد وکلا گفته می‌شود که بین انواع محجورین از نظر قانونی تفاوت‌هایی وجود دارد:

1. صغار (کودکان):

قیمومیت بر آنان به طور طبیعی بر عهده پدر یا جد پدری است.

هیچ‌گونه اهلیت برای انجام معاملات مالی و حقوقی ندارند.

امکان ازدواج آنان در شرایطی خاص و با اذن قیم وجود دارد.

2. سفیهان:

قیمومیت بر آنان توسط دادگاه و با تعیین یک قیم صورت می‌گیرد.

محدودیت‌های معاملاتی و مالی بر آنان وضع می‌شود.

امکان ازدواج آنان با اذن قیم وجود دارد.

3. مجانین (دیوانگان):

قیمومیت بر آنان نیز توسط دادگاه و با تعیین یک قیم انجام می‌شود.

همچون صغار، فاقد هرگونه اهلیت برای انجام معاملات هستند.

امکان ازدواج آنان با اذن قیم وجود دارد.

تفاوت اصلی در نحوه قیمومیت، اهلیت حقوقی و امکان ازدواج است. اما در مجموع هر سه دسته محجور محسوب شده و تحت نظارت قیم قرار دارند.

قیم کیست؟

در قانون مدنی ایران، قیم فردی است که به‌ موجب حکم دادگاه مسئولیت مراقبت و نگهداری از امور محجورین را بر عهده می‌گیرد.

وکیل دادگستری آنلاین و تلفنی در بنیاد وکلا به طور خلاصه، قیم را به شرح زیر می‌نامد:

1. در مورد صغار (کودکان)، پدر یا جد پدری به طور طبیعی قیم محسوب می شوند. اما در صورت فقدان یا عدم اهلیت آنها، دادگاه فردی دیگر را به عنوان قیم تعیین می‌کند.

2. در مورد سفیهان (افراد سفیه) و مجانین (دیوانگان)، دادگاه فردی را به عنوان قیم تعیین می‌کند.

3. وظایف قیم شامل اداره امور مالی و معیشتی محجور، حفظ و نگهداری اموال، نمایندگی محجور در امور حقوقی و قضایی و سایر امور مربوط به مراقبت از محجور است.

4. قیم باید رعایت منافع محجور را در انجام وظایف خود مد نظر قرار دهد و تحت نظارت دادگاه عمل کند.

پس در کل، قیم فردی است که به‌موجب حکم دادگاه مسئول مراقبت و اداره امور محجورین است.

ماده 1208 قانون مدنی ایران در مورد قیمومیت بر محجورین به شرح زیر است:

“قیمومیت بر صغار به طور طبیعی به پدر یا جدّ پدری تعلق دارد.

اما در صورت فقدان یا عدم اهلیت پدر و جدّ پدری، یا در صورت عدم وجود پدر و جدّ پدری، یا درصورتی‌که پدر یا جدّ پدری از اقدام به امور قیمومیت امتناع نمایند، دادگاه قیم تعیین خواهد کرد.

در مورد سفیهان و مجانین نیز قیمومیت با تعیین قیم از طرف دادگاه است.”

این ماده به طور خاص به موضوع قیمومیت بر محجورین می‌پردازد:

1) قیمومیت بر صغار (کودکان) به طور طبیعی به پدر یا جد پدری تعلق دارد.

2) در صورت عدم امکان یا انصراف پدر و جد پدری، دادگاه قیم را تعیین می‌کند.

3) در مورد سفیهان (افراد سفیه) و مجانین (دیوانگان) نیز قیمومیت با تعیین قیم توسط دادگاه است.

این ماده در واقع نحوه تعیین قیم بر محجورین را مشخص می‌کند.

تصرف در امور مالی محجورین

تصرف ولی در امور مالی محجورین به شرح زیر است:

1. تصرف عادی در امور مالی محجور:

ولی می‌تواند در اموال و منافع محجور تصرف کند.

می‌تواند معاملات و اقدامات مالی معمول و جاری را انجام دهد.

بدون نیاز به اذن دادگاه می‌تواند این تصرفات را انجام دهد.

2. تصرفات مهم در امور مالی محجور:

برای انجام معاملات مهم مانند فروش، رهن یا اقدامات مهم دیگر، ولی باید اذن دادگاه را کسب کند.

دادگاه در این موارد باید مصلحت محجور را در نظر بگیرد و اذن را صادر کند.

3. وظایف ولی در حفظ و نگهداری اموال محجور:

ولی موظف است در حفظ و نگهداری اموال محجور کوشش کند.

باید مراقب باشد که اموال محجور به هدر نرود.

استفاده از منافع اموال محجور باید در مصارف مفید برای محجور صرف شود.

در مجموع، ولی می‌تواند در امور مالی محجور تصرفات معمول را انجام دهد، اما برای معاملات مهم باید اذن دادگاه را کسب کند و همچنین مسئول حفظ و نگهداری اموال محجور است.

در مورد تصرف در امور مالی محجورین، قانون مدنی ایران موارد زیر را مقرر کرده است:

ماده 1211 قانون مدنی:

“ولی محجور می‌تواند در اموال و منافع محجور تصرف نماید و به هر نحو که مصلحت محجور اقتضا کند عمل کند و برای انجام معاملات مهم محتاج اذن دادگاه نیست.”

ماده 1212 قانون مدنی:

“اذن دادگاه برای انجام معاملات مهم مانند فروش یا رهن اموال محجور ضروری است. همچنین ولی موظف است برای انجام معاملات مهم مجوز دادگاه را کسب کند.”

ماده 1213 قانون مدنی:

“ولی باید در حفظ و نگهداری اموال محجور کوشش نماید و مراقب باشد که اموال او به هدر نرود و استفاده از منافع آن در مصارف مفید برای محجور صرف گردد.”

به طور خلاصه، ولی محجور می‌تواند در امور مالی محجور تصرف کند و معاملات انجام دهد، اما برای معاملات مهم مانند فروش یا رهن اموال باید از دادگاه اذن بگیرد. ولی باید مراقب حفظ و نگهداری اموال محجور باشد.

تصرف در امور غیرمالی محجورین

تصرف ولی در امور غیرمالی محجورین به شرح زیر است:

1. نگهداری و حمایت از محجور:

ولی موظف است از محجور نگهداری کرده و به او رسیدگی نماید.

باید از سلامت جسمی و روحی محجور مراقبت کند.

2. تصمیم‌گیری برای محجور:

ولی می‌تواند در مورد امور شخصی و زندگی روزمره محجور تصمیم‌گیری کند.

می‌تواند در مورد مسائل پزشکی، آموزشی و زندگی محجور تصمیم بگیرد.

اما برای مسائل مهم و اساسی زندگی محجور، اخذ اذن دادگاه ضروری است.

3. نمایندگی محجور:

ولی می‌تواند به نمایندگی از محجور در امور شخصی و حقوقی او اقدام کند.

می‌تواند به‌جای محجور در دادگاه‌ها و ادارات حضور یابد.

4. مراقبت از شخص محجور:

ولی باید از محجور مراقبت کند و از او حمایت نماید.

باید شرایط مناسب زندگی را برای محجور فراهم سازد.

در مجموع، ولی مسئول نگهداری، تصمیم‌گیری و نمایندگی محجور در امور غیرمالی است.

طبق قانون مدنی ایران، مواد مربوط به تصرف در امور غیرمالی محجورین به شرح زیر است:

ماده 1215 قانون مدنی:

“اعمال والی‌ات در امور شخصیه محجور از قبیل ازدواج، طلاق و امثال آن به ولی خواهد بود و در موارد مهمی که اختلاف‌نظر پیش آید رأی دادگاه معتبر خواهد بود.”

ماده 1216 قانون مدنی:

“ولی در امور مالی محجور تصرف می‌کند؛ ولی در امور شخصی او مانند ازدواج، طلاق و امثال آن باید با رعایت مصلحت محجور عمل نماید.”

به طور خلاصه، ولی محجور می‌تواند در امور شخصی غیرمالی محجور مانند ازدواج، طلاق و امور مشابه تصرف کند، اما باید مصلحت محجور را در نظر بگیرد. در موارد مهم، رأی دادگاه معتبر است. ولی محجور در امور مالی محجور نیز تصرف می‌کند.

چه شرایطی برای ازدواج محجورین در نظر گرفته شده است؟

برای ازدواج محجورین، قوانین و شرایط خاصی در نظر گرفته شده است:

1. اخذ اذن از قیم: محجورین باید برای ازدواج، اذن و موافقت قیم خود را کسب کنند. این موضوع در قانون مدنی به صراحت ذکر شده است.

2. رعایت مصلحت محجور: قیم باید در موافقت با ازدواج محجور، مصلحت و منافع محجور را مد نظر قرار دهد و از ازدواجی که به ضرر محجور باشد، خودداری کند.

3. عدم ضرر به محجور: ازدواج محجور نباید به نحوی باشد که به وضعیت مالی یا معیشتی وی آسیب برساند.

4. ملاحظه شرایط سنی: در برخی موارد، محجورین باید حداقل سن ازدواج را داشته باشند تا بتوانند ازدواج کنند.

5. امکان فسخ ازدواج: درصورتی‌که ازدواج محجور به ضرر وی باشد، امکان فسخ آن توسط قیم یا خود محجور پس از رشد وجود دارد.

مسئولیت‌های کیفری محجورین

رفع مسئولیت کیفری به دلیل حجر به شرح زیر است:

1. عدم مسئولیت کیفری محجور:

به‌طورکلی، محجور به دلیل نقص در اراده و درک، فاقد مسئولیت کیفری است.

یعنی محجور در صورت ارتکاب جرم، مسئول کیفری شناخته نمی‌شود.

2. استثنائات:

اگر محجور در لحظه ارتکاب جرم، به‌قدر کافی هوشیار و آگاه بوده باشد، ممکن است مسئول کیفری شناخته شود.

همچنین اگر محجور قصد و شعور خاصی در ارتکاب جرم داشته باشد، ممکن است مسئول کیفری باشد.

3. نقش ولی در رفع مسئولیت کیفری:

ولی محجور می‌تواند در دادگاه، عدم مسئولیت کیفری محجور را به دلیل حجر اثبات کند.

ولی باید مدارک و شواهد لازم را برای اثبات حجر و عدم مسئولیت کیفری ارائه دهد.

4. مجازات محجور:

در صورت ثابت‌شدن مسئولیت کیفری محجور، مجازات او با توجه‌ به شرایط خاص او اعمال می‌شود.

معمولا مجازات‌ها با هدف اصلاح و درمان محجور اعمال می‌گردد.

در مجموع، محجور به دلیل نقص در اراده و درک، معمولاً فاقد مسئولیت کیفری است و ولی باید این موضوع را در دادگاه اثبات کند. مجازات محجور نیز باتوجه‌به شرایط خاص او اعمال می‌شود.