ام‌اس چیست؟ کشف دنیای این بیماری پیچیده و راه‌های کنترل آن

به‌طور میانگین، از هر ۳ هزار نفر، یک نفر با این بیماری دست‌و‌پنجه نرم می‌کند. شیوع این بیماری از سال ۲۰۱۳ تاکنون در تمام قاره‌ها رو به افزایش است.
در این مطلب به شناخت بهتر بیماری ام‌اس می‌پردازیم.
چرا این بیماری به وجود می‌آید؟ چه علائمی دارد؟ و مهم‌تر از همه، چه راه‌هایی برای کنترل یا کاهش علائم آن وجود دارد؟

ام‌اس چیست؟

ام‌اس یا مولتیپل اسکلروزیس (Multiple Sclerosis: MS) نوعی بیماری عصبی مزمن خودایمن است. در این بیماری، سیستم ایمنی بدن به‌اشتباه به غلاف میلین، یعنی پوشش محافظ اطراف رشته‌های عصبی در مغز و نخاع حمله می‌کند. این غلاف نقش مهمی در انتقال درست پیام‌های عصبی دارد و وقتی آسیب ببیند، ارتباط بین مغز و سایر بخش‌های بدن دچار اختلال می‌شود.
نتیجه این آسیب، بروز علائمی مانند ضعف عضلانی، بی‌حسی، مشکلات بینایی، اختلال در تعادل و مشکلات شناختی است. البته نحوه بروز و شدت علائم در هر فرد ممکن است متفاوت باشد.
ام‌اس بیماری پیچیده‌ای است، اما دانستن ساختار آن کمک می‌کند که بهتر با آن کنار بیاییم. در ادامه، با علائم، انواع مختلف ام‌اس و روش‌های درمانی آن آشنا می‌شویم.
 

انواع ام‌اس

 شاید فکر کنید ام‌اس فقط یک نوع دارد، اما در واقع این بیماری شکل‌های مختلفی به خود می‌گیرد. این بیماری براساس الگوی پیشرفت بیماری و بروز علائم آن، به چهار نوع تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از:

1-    ام‌اس عودکننده-فروکش‌کننده (Relapsing-Remitting MS: RRMS)

شایع‌ترین نوع بیماری ام‌اس است که حدود ۸۵ درصد از افراد مبتلا به این بیماری را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این نوع از بیماری با دوره‌های عود (ایجاد علائم جدید یا بدتر شدن علائم قبلی) و به‌دنبال آن، دوره‌های بهبودی (رفع کامل یا بهبود علائم) مشخص می‌شود.

2-    ام‌اس پیش‌رونده اولیه (Primary-Progressive MS: PPMS)

حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از افراد مبتلا به ام‌اس را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این نوع از بیماری با بدتر شدن تدریجی علائم از ابتدا، بدون عود یا بهبودی محسوس، مشخص می‌شود.

3-    ام‌اس پیش‌رونده ثانویه  (Secondary-Progressive MS: SPMS)

به‌طور معمول، پس از سال‌ها ابتلا به نوع RRMS، نوع بیماری به این شکل تغییر می‌یابد.
این نوع از بیماری با بدتر شدن تدریجی علائم، بدون عود یا بهبودی محسوس، مشخص می‌شود.

4-    ام‌اس عودکننده پیش‌رونده  (Progressive-Relapsing MS: PRMS)

یک نوع نادر از بیماری است که حدود ۵ درصد از افراد مبتلا به ام‌اس را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
این نوع از بیماری با بدتر شدن مداوم علائم از هنگام شروع بیماری، همراه با عودهای گاه‌به‌گاه مشخص می‌شود.
– این دسته‌بندی به درک روند پیشرفت بیماری، پیش‌بینی شدت آن و انتخاب درمان‌های مناسب کمک می‌کند.

علائم بیماری ام‌اس

یکی از دلایلی که تشخیص ام‌اس را دشوار می‌کند، تنوع و غیر قابل ‌پیش‌بینی بودن علائم آن است. این بیماری ممکن است بخش‌های مختلفی از مغز و نخاع را درگیر کند؛ بنابراین، علائم آن در افراد مختلف متفاوت است. حتی در یک فرد هم ممکن است شدت و نوع علائم در زمان‌های مختلف تغییر کند.
برخی از رایج‌ترین علائم ام‌اس شامل موارد زیر هستند:

•    خستگی شدید
  ●    اختلال در راه رفتن و تعادل
  ●    بی‌حسی یا گزگز (به‌ویژه در دست‌ها، پاها یا صورت)
  ●    مشکلات بینایی (تاری دید، دوبینی یا درد در حرکت چشم)
  ●    اسپاسم یا سفتی عضلات
  ●    سرگیجه 
  ●    اختلال در حافظه یا تمرکز
  ●    تغییرات خلقی
  ●    اختلال در عملکرد مثانه یا روده
  برخی بیماران ممکن است فقط یکی از این علائم را تجربه کنند، درحالی‌که برخی دیگر با چند علامت به‌طور هم‌زمان روبه‌رو هستند. نکته مهم این است که هیچ دو تجربه‌ای از ام‌اس کاملاً شبیه هم نیستند.

راه‌های درمان ام‌اس

واقعیت این است که هنوز درمان قطعی برای ام‌اس وجود ندارد، اما درمان‌های فعلی می‌توانند کمک کنند تا:
●    روند پیشرفت بیماری کند شود.
●    دفعات و شدت حملات کاهش یابد.
●    علائم آزاردهنده بیماری کنترل شود.
●    و در نهایت، کیفیت زندگی فرد حفظ شود.

۱. داروهای تعدیل‌کننده بیماری (Disease Modifying Therapies: DMTs)

این داروها با تعدیل عملکرد سیستم ایمنی، آسیب به سیستم عصبی را کاهش می‌دهند و پیشرفت بیماری را کنترل می‌کنند. این داروها معمولاً به سه شکل مصرف می‌شوند:
●    خوراکی
●    تزریق زیرجلدی یا عضلانی
●    تزریق وریدی (در مراکز درمانی)

داروهای مختلفی با خصوصیات اثربخشی و ایمنی متفاوت در این دسته‌ها وجود دارند.
یکی از مهم‌ترین داروهای دسته تزریق وریدی، داروی زاکرل (با نام علمی اُکرلیزومب) است. این دارو با هدف قرار دادن نوع خاصی از سلول‌های ایمنی بدن (لنفوسیت‌های B)، باعث تعدیل عملکرد سیستم ایمنی و جلوگیری از ایجاد التهاب و آسیب در سیستم عصبی می‌شود. از نکات قابل توجه در مورد این دارو می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•    زاکرل تنها داروی دارای تأییدیه رسمی برای درمان ام‌اس پیش‌رونده اولیه (PPMS) است.
  ●    این دارو تنها به دو نوبت تزریق در سال نیاز دارد که روند درمان را برای بیمار راحت‌تر می‌کند.
  ●    زاکرل به‌دلیل اثربخشی بالا، در کنترل بیماری افرادی که فرم شدیدتر و پیش‌رونده‌تری از ام‌اس دارند، گزینه بسیار مؤثرتری است.

۲. داروهای بهبود علائم حرکتی

در کنار داروهای تعدیل‌کننده بیماری، گاهی نیاز است که بیماران برای بهبود کیفیت زندگی، داروهایی مصرف کنند تا به‌طور مستقیم علائم خاصی مثل ضعف عضلانی یا مشکلات حرکتی را بهبود دهند.
یکی از مهم‌ترین داروهای این دسته، دالفیرا (با نام علمی فامپریدین) است؛ دارویی خوراکی که به‌طور خاص برای بهبود توان راه رفتن و هماهنگی حرکتی در بیماران مبتلا به ام‌اس تجویز می‌شود. ویژگی‌های مهم این دارو عبارت‌اند از:

•    اولین و تنها داروی تأییدشده برای بهبود راه ‎رفتن در بیماران مبتلا به ام‌اس
  ●    روش مصرف آسان و خوراکی (هر ۱۲ ساعت یک قرص)
  ●    علاوه‌بر راه رفتن، می‎تواند تأثیرات مثبت دیگری نیز در بهبود هماهنگی و توانایی حرکتی دست‎ها، خستگی، عملکرد شناختی مغز، افسردگی و کیفیت زندگی داشته باشد.

۳. درمان‌های مکمل و سبک زندگی

درمان‌های دارویی تنها بخشی از ماجرا هستند. فعالیت‎های ورزشی، فیزیوتراپی، کاردرمانی، گفتاردرمانی و روان‌درمانی، به بیماران کمک می‌کند تا بتوانند توانایی‌هایشان را حفظ کنند یا دوباره بازیابند. 
رعایت نکات سبک زندگی سالم، مثل داشتن خواب کافی، تغذیه متعادل، ترک سیگار و مدیریت استرس نیز در کنترل بهتر ام‌اس نقش بسزایی دارد.

حرف آخر

ام‌اس شاید بیماری ساده‌ای نباشد، اما با شناخت درست و استفاده از روش‌های درمانی مناسب، می‌توان آن را کنترل و کیفیت زندگی را حفظ کرد. داروهایی مثل زاکرل و دالفیرا به بیماران کمک می‌کنند تا علائم بیماری و پیشرفت آن را بهتر کنترل کنند.
زندگی با ام‌اس ممکن است سخت باشد، اما با افزایش آگاهی، پایبندی به درمان، ارتباط مؤثر با پزشک معالج و داشتن امید می‌توان این مسیر را هموارتر ساخت.