وقتی اعصاب فرمانبردار نیستند؛ همه چیز درباره نوروپاتی آکسونال بزرگ

مجموعه: بیماری ها و راه درمان

نوروپاتی آکسونال بزرگ یک بیماری عصبی نادر و پیش‌رونده است

آشنایی با علل، علایم و درمان بیماری نوروپاتی آکسونال بزرگ 

نوروپاتی آکسونال بزرگ یک بیماری ارثی است که با آکسون‌های غیر طبیعی بزرگ و ناکارآمد مشخص می‌شود. آکسون‌ها پسوندهای تخصصی سلول‌های عصبی (نورون‌ها) هستند که تکانه‌های عصبی را انتقال می‌دهند. علائم این اختلال ابتدا در سیستم عصبی محیطی ظاهر می‌شود، جایی که آکسون‌های طولانی مغز و نخاع (سیستم عصبی مرکزی) را به عضلات و سلول‌های حسی متصل می‌کنند که احساساتی مانند لمس، درد، گرما و صدا را تشخیص می‌دهند. با این حال، آکسون‌های موجود در سیستم عصبی مرکزی نیز تحت تأثیر قرار می‌گیرند.

نوروپاتی آکسونال بزرگ به دلیل جهش در ژن GAN ایجاد می‌شود

علائم نوروپاتی آکسونال بزرگ

علائم و نشانه‌های نوروپاتی آکسونال بزرگ معمولاً در اوایل کودکی شروع می‌شود و با گذشت زمان بدتر می‌شود. بیشتر افراد مبتلا ابتدا مشکلاتی در راه رفتن دارند. بعداً ممکن است در اندام‌های خود احساس، قدرت و رفلکس را از دست بدهند. مشکل در هماهنگی حرکات (آتاکسی) داشته باشند و به کمک ویلچر نیاز داشته باشند. بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری دارای انحنای غیر طبیعی ستون فقرات (اسکولیوز) هستند. مشکلات بینایی و شنوایی نیز ممکن است رخ دهد. بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری موهای بسیار مجعدی نسبت به سایر اعضای خانواده خود دارند.

نوروپاتی آکسونال بزرگ همچنین می‌تواند بر سیستم عصبی خودمختار که فرآیندهای غیرارادی بدن را کنترل می‌کند تأثیر بگذارد. افراد مبتلا ممکن است مشکلاتی مانند یبوست، عدم تحمل گرما، ترشح ادرار (مثانه نوروژنیک) و کاهش یا از دست دادن توانایی تعریق را تجربه کنند.

با بدتر شدن اختلال، فلج، تشنج، مشکل در تنفس یا بلع و کاهش تدریجی عملکرد ذهنی (زوال عقل) نیز می‌تواند رخ دهد. بیشتر افراد مبتلا به نوروپاتی آکسونال بزرگ تا دهه بیست زندگی خود زنده نمی‌مانند.

برخی از افراد مبتلا به نوع خفیف‌تری از نوروپاتی آکسونال بزرگ هستند که در اواخر زندگی شروع می‌شود. مشکلات حرکتی در این افراد کمتر شدید است و علائم و نشانه‌ها معمولاً با سرعت کمتری نسبت به شکل کلاسیک بیماری بدتر می‌شوند. افراد مبتلا به فرم خفیف اغلب موهای صافی دارند و ممکن است تا بزرگسالی زنده بمانند.

علل نوروپاتی آکسونال بزرگ

نوروپاتی آکسونال بزرگ ناشی از جهش در ژن GAN است که دستورالعمل‌هایی برای ساخت پروتئینی به نام گیگازونین فراهم می‌کند. گیگازونین بخشی از سیستم یوبی‌کیتین-پروتئازوم است که فرآیندی است که پروتئین‌های اضافی یا آسیب‌دیده را در سلول‌ها شناسایی و از بین می‌برد. به طور خاص، گیگازونین نقش مهمی در تجزیه نوروفیلامنت‌ها دارد که چارچوب ساختاری را تشکیل می‌دهند که اندازه و شکل آکسون‌ها را تعیین می‌کند.

جهش‌های ژن GAN که در افراد مبتلا به نوروپاتی آکسونال بزرگ شناسایی شده‌اند، منجر به پروتئین گیگازونین ناپایدار می‌شود که راحت‌تر از حالت طبیعی تجزیه می‌شود و در نتیجه گیگازونین بسیار کمتری در سلول‌ها وجود دارد. در نورون‌هایی که فاقد گیگازونین عملکردی کافی هستند، نوروفیلامنت‌هایی که در غیر این صورت توسط سیستم یوبی‌کیتین-پروتئازوم تجزیه می‌شدند، تجمع می‌کنند.

نوروفیلامنت‌ها در آکسون‌های غول‌پیکر افراد مبتلا به نوروپاتی آکسونال بزرگ متراکم می‌شوند. این آکسون‌های غول‌پیکر سیگنال‌ها را به درستی منتقل نمی‌کنند و در نهایت تخریب می‌شوند و منجر به مرگ نورون‌ها می‌شوند. از بین رفتن سلول‌های عصبی منجر به مشکلاتی در راه رفتن و احساس در افراد مبتلا به نوروپاتی آکسونال بزرگ می‌شود.

نوروپاتی آکسونال بزرگ باعث تخریب تدریجی سلول‌های عصبی می‌شود

تشخیص نوروپاتی آکسونال بزرگ

نوروپاتی آکسونال بزرگ یک بیماری عصبی نادر است که تشخیص آن نیازمند بررسی‌های دقیق پزشکی است. برای تشخیص دقیق این بیماری، از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود که در زیر به آن‌ها اشاره شده است:

روش‌های تصویربرداری

• ام آر آی (MRI): یکی از مهم‌ترین روش‌های تشخیصی است. در تصویربرداری MRI، ناهنجاری‌هایی در مغز افراد مبتلا به این بیماری مشخص می‌شود. این ناهنجاری‌ها شامل تغییراتی در مخچه، تخریب میلین (پوشش محافظتی رشته‌های عصبی) و افزایش تعداد سلول‌های گلیال است.

بیوپسی عصب

• بیوپسی عصب محیطی: گرچه وجود آکسون‌های غول‌پیکر در این بیماری مشخصه است، اما به تنهایی برای تشخیص کافی نیست. زیرا این ویژگی در برخی بیماری‌های دیگر نیز دیده می‌شود.

آزمایش‌های ژنتیکی

• آزمایش مولکولی ژنتیکی: این آزمایش به طور مستقیم جهش‌های ژنی ایجادکننده بیماری را شناسایی می‌کند. با بررسی ژن GAN می‌توان وجود این جهش‌ها را تأیید کرد.

• تشخیص ایمنی گیگازونین: این آزمایش به بررسی وجود پروتئین گیگازونین که در این بیماری دچار نقص می‌شود، می‌پردازد.

تشخیص افتراقی

برای تشخیص دقیق نوروپاتی آکسونال بزرگ، پزشک باید سایر بیماری‌هایی که علائم مشابهی دارند را نیز در نظر بگیرد. این بیماری‌ها شامل انواع مختلف بیماری شارکو ماری توت، دیستروفی نورواکسونال نوزادان، آتروفی عضلانی نخاعی و برخی بیماری‌های دیگر است.

تشخیص قبل از تولد

در خانواده‌هایی که سابقه این بیماری وجود دارد و جهش ژنی ایجادکننده بیماری شناسایی شده است، می‌توان با انجام آزمایش‌های ژنتیکی بر روی جنین، به تشخیص قبل از تولد این بیماری پرداخت.

خانواده‌هایی که یکی از اعضای آن‌ها به این بیماری مبتلا است، باید به مشاور ژنتیک مراجعه کنند. مشاور ژنتیک به آن‌ها در مورد احتمال انتقال بیماری به نسل بعد و روش‌های پیشگیری و تشخیص زودهنگام بیماری اطلاعات لازم را می‌دهد.

نکته مهم: تشخیص قطعی نوروپاتی آکسونال بزرگ نیازمند همکاری نزدیک بین پزشک متخصص مغز و اعصاب، ژنتیک و سایر متخصصان مرتبط است.

این بیماری به صورت اتوزومال مغلوب به ارث می‌رسد

مدیریت و درمان نوروپاتی آکسونال بزرگ

نوروپاتی آکسونال بزرگ یک بیماری عصبی نادر و پیش‌رونده است که در حال حاضر درمان قطعی برای آن وجود ندارد. هدف اصلی درمان، کنترل علائم بیماری و بهبود کیفیت زندگی بیماران است. روش‌های درمانی موجود عبارتند از :

• فیزیوتراپی: تمرینات فیزیوتراپی به تقویت عضلات، بهبود تعادل و هماهنگی حرکات و کاهش سفتی مفاصل کمک می‌کند.

• کاردرمانی: کاردرمانگران به بیماران کمک می‌کنند تا فعالیت‌های روزمره خود را به بهترین نحو انجام دهند.

• گفتاردرمانی: این درمان برای بهبود مشکلات گفتاری و بلعی مفید است.

• جراحی: در برخی موارد، جراحی برای اصلاح ناهنجاری‌های اسکلتی مانند اسکولیوز (انحراف ستون فقرات) مورد نیاز است.

• ژن‌درمانی: محققان در حال بررسی استفاده از ژن‌درمانی هستند. در این روش، یک ژن سالم به بدن تزریق می‌شود تا جایگزین ژن معیوب شود. این روش هنوز در مرحله تحقیق است و برای استفاده بالینی به مطالعات بیشتری نیاز دارد.

پیش‌آگهی بیماری نوروپاتی آکسونال بزرگ

متأسفانه، پیش‌آگهی نوروپاتی آکسونال بزرگ معمولاً خوب نیست. با پیشرفت بیماری، بیماران به تدریج توانایی‌های خود را از دست می‌دهند و به مراقبت‌های ویژه نیاز پیدا می‌کنند. به طور کلی، بیماران مبتلا به این بیماری عمر کوتاه‌تری نسبت به افراد سالم دارند.

نکته جالب: مطالعات نشان داده‌اند که افرادی که موهای فر ندارند، ممکن است بیماری خفیف‌تری داشته باشند و پیشرفت بیماری در آن‌ها کندتر باشد. دلیل این ارتباط هنوز مشخص نیست و نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

عدم وجود درمان قطعی چالش بزرگی برای بیماران و خانواده‌های آنها است

سوالات متداول درباره نوروپاتی آکسونال بزرگ

1. چه عواملی باعث ایجاد نوروپاتی آکسونال بزرگ می‌شوند؟

علت اصلی این بیماری جهش در ژن GAN است که به صورت اتوزومال مغلوب به ارث می‌رسد. این بدان معناست که فرد برای ابتلا به بیماری باید دو نسخه جهش‌یافته از ژن را از هر دو والدین دریافت کند.

2. آیا می‌توان از این بیماری پیشگیری کرد؟

از آنجایی که این بیماری عمدتاً به دلیل جهش ژنتیکی ایجاد می‌شود، پیشگیری از آن دشوار است. با این حال، مشاوره ژنتیکی می‌تواند به خانواده‌هایی که سابقه این بیماری را دارند، کمک کند تا در مورد خطر انتقال بیماری به نسل بعد آگاه شوند.

3. آیا نوروپاتی آکسونال بزرگ مسری است؟

خیر، نوروپاتی آکسونال بزرگ یک بیماری ژنتیکی است و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود.

خلاصه

نوروپاتی آکسونال بزرگ یک بیماری عصبی نادر و ارثی است که باعث تخریب تدریجی سلول‌های عصبی می‌شود. این بیماری به دلیل جهش در ژن GAN ایجاد می‌شود و علائمی مانند ضعف عضلانی، اختلال در راه رفتن، مشکلات حسی و شناختی را به همراه دارد. تشخیص این بیماری بر اساس علائم بالینی، آزمایشات ژنتیکی و تصویربرداری انجام می‌شود. درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و درمان‌های موجود بیشتر بر کنترل علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران متمرکز هستند. پیش‌آگهی این بیماری معمولاً خوب نیست و بیماران به تدریج توانایی‌های خود را از دست می‌دهند. به طور خلاصه، نوروپاتی آکسونال بزرگ یک بیماری عصبی نادر و پیش‌رونده است که به دلیل جهش ژنتیکی ایجاد می‌شود و درمان قطعی برای آن وجود ندارد.

گردآوری:بخش سلامت بیتوته