این عارضه که با نام آب مروارید یا کاتاراکت شناخته میشود، یکی از شایعترین علل کاهش بینایی در جهان است و اگر درمان نشود میتواند زندگی روزمره فرد را بهشدت تحت تأثیر قرار دهد.
خوشبختانه با پیشرفتهای پزشکی، جراحی آب مروارید به روشی مطمئن و مؤثر برای بازگرداندن دید تبدیل شده است. در این مقاله بهطور کامل بررسی میکنیم که آب مروارید چیست، چه عللی دارد، چگونه تشخیص داده میشود و بهترین شیوه درمان آن کدام است.
آب مروارید چیست؟
آب مروارید یا کاتاراکت زمانی اتفاق میافتد که عدسی طبیعی چشم، که مثل یک شیشه شفاف وظیفه متمرکز کردن نور روی شبکیه را دارد بهتدریج کدر میشود. وقتی این اتفاق میافتد، نور بهدرستی عبور نمیکند و تصویر روی شبکیه تار و نامشخص دیده میشود. نتیجه این تغییر، تاری دید، مات شدن تصاویر و حتی کمرنگ و کدر شدن رنگهاست.
این مشکل معمولاً در سنین بالا شایعتر است و یکی از اصلیترین دلایل کاهش بینایی در سالمندان به شمار میرود. با این حال، آب مروارید تنها مخصوص افراد مسن نیست؛ بیماریهایی مثل دیابت، ضربه به چشم یا حتی عوامل ارثی میتوانند باعث بروز آن در سنین پایینتر هم شوند.
چرا آب مروارید ایجاد میشود؟
آب مروارید نتیجه تغییراتی است که در ساختار پروتئینهای عدسی چشم بهمرور زمان رخ میدهد. وقتی این پروتئینها از حالت طبیعی خارج شوند، بخشهایی از عدسی کدر شده و مانع عبور نور به شکل صحیح میشوند. همین روند ساده میتواند باعث تاری دید، حساسیت به نور و کاهش کیفیت بینایی شود. اگرچه افزایش سن شایعترین علت بروز این بیماری است، اما عوامل مختلف دیگری هم میتوانند در ایجاد آن نقش داشته باشند.
مهمترین علل آب مروارید
- افزایش سن: تغییرات طبیعی عدسی در دوران سالمندی علت اصلی کاتاراکت است.
- بیماریهای زمینهای: دیابت از مهمترین عواملی است که روند کدورت عدسی را سرعت میبخشد.
- ضربه یا آسیب چشمی: صدمات فیزیکی میتوانند باعث تخریب عدسی و ایجاد کاتاراکت شوند.
- مصرف طولانیمدت داروهای کورتونی: این داروها یکی از شناختهشدهترین عوامل خطر محسوب میشوند.
- تابش مستقیم نور خورشید: قرار گرفتن طولانیمدت در معرض آفتاب بدون محافظت مناسب میتواند آسیبزا باشد.
- عوامل ژنتیکی و ارثی: در برخی خانوادهها احتمال ابتلا به آب مروارید بیشتر است.
- عادات ناسالم: مصرف دخانیات و سوءتغذیه خطر بروز این بیماری را افزایش میدهند.
آب مروارید چگونه تشخیص داده میشود؟
تشخیص آب مروارید تنها به شکایت بیمار از تاری دید محدود نمیشود. برای اطمینان از وجود این بیماری و بررسی شدت آن، چشمپزشک باید معاینه کامل و تخصصی انجام دهد. این روند کمک میکند تا علت دقیق کاهش بینایی مشخص شود و سایر بیماریهای چشمی مشابه از آب مروارید تفکیک گردند.
مراحل تشخیص آب مروارید
- گفتوگوی اولیه با بیمار: بررسی علائمی مانند تاری دید، دوبینی، حساسیت به نور یا کاهش دید در شب.
- معاینه با لامپ شکاف: مشاهده مستقیم عدسی و بررسی میزان کدورت آن.
- آزمایش بینایی: سنجش دقت دید بیمار با حروف یا نمادهای استاندارد.
- بررسی شبکیه: گاهی پزشک پس از گشاد کردن مردمک، پشت عدسی و وضعیت شبکیه را نیز ارزیابی میکند.
- اندازهگیری فشار چشم: برای رد احتمال بیماریهایی مثل گلوکوم.
- مطالعات تکمیلی: در حوزه پژوهشهای چشمپزشکی، نمونههای عدسی حتی زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار میگیرند تا نوع دقیق کاتاراکت و تغییرات سلولی مشخص شود.
روش درمان آب مروارید چیست؟
درمان قطعی آب مروارید تنها با جراحی امکانپذیر است. در مراحل ابتدایی بیماری، شاید تغییر شماره عینک یا استفاده از نور بیشتر در محیط بتواند تا حدودی به بهبود دید کمک کند، اما این اقدامات موقتی هستند و روند کدورت عدسی را متوقف نمیکنند. به همین دلیل، زمانی که کاهش دید روی زندگی روزمره فرد تأثیر بگذارد، چشمپزشک جراحی را بهعنوان راهحل اصلی پیشنهاد میکند. جراحی اب مروارید چشم معمولا به دو روش انجام میشود:
- فیکوامولسیفیکیشن:
متداولترین روش جراحی است. در این شیوه، جراح برش بسیار کوچکی در قرنیه ایجاد میکند و با کمک دستگاهی مخصوص، عدسی کدر را با امواج اولتراسوند به ذرات ریز خرد کرده و از چشم خارج میکند. سپس لنز مصنوعی تاشو از همان برش کوچک وارد چشم میشود و در محل عدسی طبیعی قرار میگیرد. مزیت اصلی این روش، سرعت بالا، برش کوچک، بهبود سریعتر و احتمال کمتر عوارض است.
- جراحی خارجکپسولی:
این روش بیشتر در مواردی به کار میرود که آب مروارید خیلی پیشرفته و سخت شده باشد و خرد کردن عدسی با امواج اولتراسوند بهسختی انجام شود. در این تکنیک، جراح برشی بزرگتر در قرنیه یا صلبیه ایجاد میکند، هسته کدر عدسی را بهطور کامل خارج مینماید و سپس لنز مصنوعی را جایگزین میکند. اگرچه دوران بهبود در این روش طولانیتر است، اما برای بیماران با شرایط خاص یا کاتاراکتهای شدید، همچنان گزینهای مؤثر محسوب میشود.
امروزه برای دستیابی به بهترین نتیجه، جراحان از ابزارهای پیشرفتهای مانند میکروسکوپهای جراحی استفاده میکنند. این ابزارها دید واضح و بزرگنمایی بالایی فراهم میکنند و به چشمپزشک امکان میدهند کوچکترین جزئیات را در حین عمل ببیند و لنز جدید را با دقت در جای مناسب قرار دهد.
مراقبتهای بعد از جراحی آب مروارید چیست؟
جراحی آب مروارید معمولاً یک عمل ایمن و موفقیتآمیز است، اما نتیجه آن به میزان زیادی به رعایت مراقبتهای پس از عمل بستگی دارد. چشم در روزها و هفتههای ابتدایی حساستر از حالت طبیعی است و باید از فشار، آلودگی و آسیب احتمالی محافظت شود. رعایت توصیههای پزشک کمک میکند روند بهبودی سریعتر طی شود و خطر بروز عوارض به حداقل برسد. مهمترین مراقبتها بعد از عمل آب مروارید عبارتاند از:
- استفاده منظم از قطرههای چشمی طبق دستور پزشک برای پیشگیری از عفونت و التهاب.
- پرهیز از مالیدن یا فشار دادن چشم جراحی شده.
- اجتناب از فعالیتهای سنگین مثل ورزش شدید، بلند کردن اجسام سنگین یا خم شدن زیاد.
- استفاده از عینک آفتابی در بیرون از منزل برای محافظت در برابر نور خورشید و گردوغبار.
- پرهیز از ورود آب، صابون یا مواد شوینده به چشم در هفتههای اول.
- خوابیدن به پهلویی که چشم عملشده قرار ندارد (در روزهای ابتدایی).
- رعایت زمانبندی ویزیتهای پس از عمل برای بررسی روند بهبودی.
مادرم اخیراً از تاری دید شکایت میکنه، مخصوصاً شبها. ممکنه آب مروارید باشه؟
بله، یکی از علائم رایج آب مروارید کاهش دید در شب و حساسیت به نور هست. البته برای تشخیص قطعی، باید حتماً توسط چشمپزشک معاینه بشن. آزمایش بینایی و بررسی عدسی چشم با لامپ شکاف میتونه مشخص کنه که آیا کدورت عدسی وجود داره یا نه. توصیه میکنم هرچه زودتر وقت معاینه بگیرید.