نقش «اختلالات روانی» در تصادفات، روانشناسی ترافیک را جدی بگیریم

به گزارش اقتصادما به نقل از ایرنا، عوامل تاثیرگذار در تصادفات رانندگی و تلفات ناشی از آن بسیارند، وضعیت مهندسی خیابان‌ها و جاده‌ها، ایمنی خودروها، فرهنگ ترافیک و رفت و آمد، تبحر و مهارت رانندگان، عابران پیاده، سن و سال رانندگان و مهمتر از همه آمادگی روانی و ذهنی رانندگان، همه و همه جزو عوامل بروز یا عدم بروز تصادفات رانندگی در جهان است.

بطور کلی هر تصادفی معلول چهار عامل انسان، جاده، وسیله نقلیه و محیط است؛ این مساله یعنی تصادفات رانندگی، یکی از بزرگترین معضلات جوامع شهری در دنیاست که تا پیش از سال ۲۰۱۸ رتبه نهم را در مرگ و میرها یدک می‌کشید که انتظار می‌رود در سال ۲۰۲۴ به رده دوم مرگ و میر در جهان صعود کند در حالیکه سالانه بطور متوسط در دنیا بیش از ۲ میلیون نفر جان خود را در این گونه حوادث از دست می‌دهند.

محققان حوزه ترافیک عواملی مانند وضعیت نامناسب کنترل ترافیکی، بالا بودن تعداد مصدومان و عدم دسترسی به خدمات پزشکی مناسب و به موقع، افزایش روز افزون تعداد وسایل نقلیه را در بحث تصادفات رانندگی خصوصا در کشورهای درحال توسعه موثر می‌دانند اما نکته حائز اهمیت این است که در این میان یک عامل خیلی مهم در بیشتر مواقع نادیده گرفته می‌شود و آن چیزی نیست جز تعادل روانی رانندگان.

شاید برای همه پیش آمده باشد که هنگام عبور در خیابان و یا جاده‌های برون شهری افرادی را در حال درگیری و مشاجره بخاطر تصادفات خودرویی مشاهده کرده باشند و بعضا یکی از آنها را مقصر دانسته و گاهی نیز این برخوردهای فیزیکی و لفظی به مراجع قضایی نیز کشیده می‌شود اما دلیل این امر چیست؟ آیا صرفا میزان خسارت وارده باعث بروز این درگیری‌های می‌شود؟ باید گفت نه.

با توجه به وجود انواع بیمه‌های خسارتی و جانی، درصد کمی از این درگیری‌ها ناشی از موضوع خسارت است، بلکه بیشترین دلیل بروز درگیری و برخوردهای فیزیکی و لفظی پس از وقوع تصادفات خودرویی، عدم تعادل روانی و فشارهای عصبی ناشی از روزمرگی های افراد است، بله درست خواندید، فشارهای روانی و عدم تعادل روانی افراد.

اما آمار در ایران چه می‌گوید؟ بیایید همین ابتدای کار این موضوع را با جملات مثل «سیاه نمایی و یا بدبینانه نگاه کردن»، لوث نکنیم، واقع گرایانه اگر بنگریم متوجه می‌شویم که طبق آمار دقیق پژوهشکده بیمه وابسته به بیمه مرکزی ایران، کشور ما در سال ۱۳۹۴ در میان ۱۹۰ کشور جهان، رتبه دوم در رانندگی ناایمن را دارا بوده است، یعنی بعد از کشور سیرالئون، دومین کشوری بوده‌ایم که بخاطر رانندگی ناایمن در جهان شناخته شده‌ایم و در همین زمان میزان تصادفات رانندگی در ایران ۲۵ برابر بیشتر از ژاپن با آن میزان تراکم جمعیت در هر مترمربع بوده است.

بر اساس گزارش بیمه مرکزی ایران در تیر ماه ۱۳۹۴ و بر حسب گزارش‌های سایت تابناک در ۲۱ آذر ماه ۱۳۹۷ نیز مشخص شد سالانه حدود ۸۰۰ هزار تصادف رانندگی در ایران رخ داده است و روزانه چهار نفر کشته شده‌اند، یعنی مرگ یک نفر در هر ۳۶۰ دقیقه، در واقع تصادفات رانندگی در ایران پس از آلودگی هوا بیشترین قربانی را می‌گیرد.

ایران یکی از بیشترین تلفات جاده ای در جهان را داراست که مهمترین دلایل آن می‌توان به عوامل انسانی، محیطی و از همه مهمتر فرهنگ ترافیکی اشاره کرد (سایت تابناک؛ ۲۱ آذر ماه ۱۳۹۷).

طبق نظر کارشناسان، سن راننده و تجربه رانندگی در وقوع تصادفات جاده‌ای نقش بسزایی دارد، به ازای هر یک سال سن، بخاطر احتیاط بیشتر میزان وقوع تصادفات ۲ درصد کاهش می‌یابد، طبق بررسی جمعیت طرافداران ایمنی راه‌ها در سال ۱۳۹۶، میزان سهم هر یک از رده‌های سنی در وقوع تصادفات رانندگی بشرح زیر است.

۲۱ تا ۳۰ سال، رتبه اول، بالای ۶۱ سال رتبه دوم و ۳۱ تا ۴۵ سال رتبه سوم را داشته‌اند (جمعیت طرفداران ایمنی راه‌ها؛ ۱۳۹۶).

اگر چه در سال ۱۳۹۸ طبق انتشار مطلبی در روزنامه جام جم، رییس مرکز صدور گواهینامه راهنمایی و رانندگی فراجا، اعلام داشت که رانندگی سقف سنی ندارد، اما بهتر است در این خصوص تصمیماتی گرفته شود تا بتوان رتبه دوم تصادفات رانندگی را که در همین پاراگراف مطرح شده است را کاهش داد (روزنامه جام جم؛ مرداد ۱۳۹۸).

خوب، شاید تاکنون این سوال برای شما پیش آمده که نقش اختلال روانی و فشارهای عصبی در این تصادفات کجاست و به چه میزان است؟ باید گفت که طی تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی، مشخص شده که برخی از اختلالات روانی بر رفتار ترافیکی و بروز تصادفات نقش ویژه‌ای دارند، از سلامت روانی رانندگان به هنگام اخذ گواهینامه گرفته تا اختلالات پس از وقوع حادثه، از وجود فشارهای روانی خانواده گرفته تا مشکلات ناشی از گرفتاری‌های اجتماعی و اقتصادی.

آمار بالای تصادفات رانندگی و تلفات ناشی از آن به قدری بود که در سال ۱۳۹۶ ضرورت برگزاری نخستین کنگره روانشناسی ترافیک را ایجاد کرد که در آن لزوم توجه به مبانی علمی علوم رفتاری و روانشناسی رانندگی به عنوان یک اصل در هنگام صدور گواهینامه رانندگی را ضروری می‌دانست و بر آن تاکید داشت. (روزنامه آرمان؛ آبان ۱۳۹۶).

روانشناسی ترافیک یک اصل شناخته شده و قابل قبول در بسیاری از کشورهای دنیاست، بطور مثال در کشور آلمان حدود ۱۰۰ سال است که روانشناسی ترافیک و بررسی ابعاد روانشناختی رانندگان وجود دارد یا در آزمون‌های رانندگی در کشور سوئد مورد تایید قرار می‌گیرد.

براساس مبانی روانشناختی رانندگی، افراد مضطرب، رانندگی تهاجمی دارند و این نوع از راندن، اغلب سبب تصادفات مرگبار و غیرقابل جبران می‌شود، هیجان خواهی، تجربه طلبی، ماجراجویی، ملال پذیری، افسردگی، اضطراب، پرخاشگری، رفتارهای نمایشگری، فوبیا، افکار پارانوئید، وسواس فکری و عملی، تنوع طلبی، حساسیت میان فردی، خستگی، خواب آلودگی، عصبانیت، غمگینی و یا خشمگین بودن، از جمله حالت‌هایی است که به لحاظ روانی هر راننده‌ای، خواه تازه کار و خواه باتجربه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

متاسفانه در هنگام انجام آزمون‌های رانندگی هیچ یک از این شرایط امتحان نمی‌شود و فردی که برای دریافت گواهینامه به مراکز آموزش رانندگی بدون دریافت کارت سلامت روانی و صرفا با رعایت اصول اولیه رانندگی در برابر آزمون گیرنده، موفق به اخذ گواهینامه شده و بلافاصله پشت فرمان خودرو نشسته و در خیابان‌ها تردد می‌کند غافل از اینکه نمی دانیم این فرد از لحاظ روانی و روحی شرایط تسلط بر خود را در مواقع بحرانی را دارد یا نه؟

این فرد در خیابان با کوچکترین تحریک از سوی سایر رانندگان کنترل روانی خود را از دست داده و با پرخاشگری و لجبازی موجب وقوع درگیری و نزاع با بعضا خطرات بیشتر همچون تصادفات رانندگی می‌شود.

ناگفته نماند که ایمنی و استاندارد بودن عرض جاده، رعایت مقررات رانندگی، استفاده نکردن از مواد مخدر و الکل، توقف در حالت خواب آلودگی و خستگی می‌تواند در کاهش تصادفات موثر باشد، با این روش، می‌توان در آینده درصدی از تصادفات مربوط به عوامل انسانی را کنترل کرد و کاهش داد.

و سخن آخر اینکه با اجرای دقیق آزمون‌های روانشناختی و درصورت لزوم برگزاری کلاس‌های روان درمانی ویژه داوطلبان و رانندگان در آموزشگاه‌های رانندگی، می‌توان بیشتر مشکلات روانی و عصبی افرادی را که تمایل به دریافت گواهینامه رانندگی دارند را تا حد بسیاری کاهش داد و کنترل کرد و پلیس راهنمایی و رانندگی نیز می‌تواند در بروز تصادفات با ارجاع رانندگان متخلف به کارگاه‌های روانشناسی و الزام به گذراندن دوره‌های آموزشی و مهارت‌های فردی، از تردد آن دسته رانندگانی که صلاحیت روانی رانندگی را ندارد، جلوگیری بعمل آورند.