تاریخچه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
تا سال ۱۲۸۲ خورشیدی، تشکیلات و نهادی برای رسیدگی به بهداشت در ایران نبود. اگر بیماری همه‌گیر مرگباری شیوع می‌یافت، چند نفر از اطبای پایتخت را موقتا جمع مى‌کردند که مشورت بدهند چه باید کرد. کشتیهایی که می خواستند در بنادر ایران پهلو بگیرند، قبلا می‌بایست در بنادر کشورهای دیگر، جواز سلامت داشته باشند چون ایران امکانات بررسی بهداشتی آنها را نداشت. هر چند سال یک بار که کنفرانس بین‌المللى بهداشت تشکیل می‌شد، از ایران هم نماینده می‌رفت ولى به سکوت می‌گذراند. تا اینکه در این سال (۱۲۸۲) به پیشنهاد میرزا نصراله خان مشیر الدوله، صدراعظم وقت، مظفرالدین شاه فرمان تشکیل «اداره کل صحیه» را صادر کرد. این اداره، هیئتی مشورتى به نام «مجلس حفظ الصحه دولتى» داشت که تشکیلات اصلی برنامه ریزی و مدیریت بهداشت در ایران شد. دکتر امیرخان امیر اعلم نیز به نمایندگی از آن در کنفرانس بین‌المللى بهداشت در پاریس شرکت کرد و پس از چهل روز مذاکراه، توانست تشکیلات بهداشت ایران را در عهدنامه بین المللی این کنفرانس به رسمیت بشناساند.
اداره امور درمان کشور تا سال 1320 توسط اداره کل صحیه (بهداری) وابسته به وزارت داخله (کشور) بود. به موجب ماده 3 قانون اصلاح بودجه سال 1320 که در هشتم آبان ماه آن سال به تصویب مجلس شورای ملی رسید اداره کل بهداری به وزارت بهداری تبدیل شد .قبل از تصویب قانون مزبور در سی‌ام شهریور ماه 1320 اسماعیل مرآت توسط محمدعلی فروغی نخست وزیر وقت در ضمن معرفی کابینه به مجلس شورای ملی به عنوان وزیر بهداری تعیین شد.
در 27 اسفند ماه 1351 برای تأمین خدمات درمانی کارکنان دولت، قانونی تحت عنوان «خدمات درمانی مستخدمین دولت» تصویب شد. به موجب ماده 2 این قانون، سازمانی تحت عنوان سازمان تأمین خدمات درمانی تشکیل شد و در سال 1352 اساسنامه این سازمان به تصویب مجلس شورای ملی رسید.
در سال 1353 به منظور فراهم آوردن و گسترش خدمات رفاهی تشکیل وزارت رفاه اجتماعی به تصویب مجلس شورای ملی رسید و به موجب بند الف ماده 1 این قانون وظیفه تأمین بیمه درمان همگانی به این وزارتخانه محول گردید و به موجب بند ج ماده 2 این قانون، سازمان تأمین خدمات درمانی مستخدمین دولت از وزارت بهداری جدا و به این وزارت وابسته شد.
در سال 1354 به منظور اجرا، تعمیم و گسترش بیمه‌های اجتماعی با تصویب مجلس شورای اسلامی سازمان تأمین اجتماعی تشکیل شد.
در سال 1355 با ادغام وزارت رفاه اجتماعی در وزارت بهداری، وزارتخانه جدید تحت عنوان وزارت بهداری و بهزیستی تأسیس شد.
هدف از تشکیل وزارت بهداری و بهزیستی یکپارچگی خدمات بهداشتی درمانی و بیمه خدمات درمانی بود.
ماده 2: کلیه وظایف و اختیارات و مسئولیت‌های وزارت رفاه اجتماعی و وزارت بهداری با کارکنان و اعتبارات و دارایی و تعهدات آنها حسب مورد ادغام و وزارت بهداری و بهزیستی واگذار شد.
انجام تکالیف و خدماتی که در زمینه بهداشتی و بهزیستی توسط وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی دیگر اجرا می‌شد به پیشنهاد وزارت بهداری و بهزیستی و تصویب هیأت وزیران به وزارت بهداری و بهریستی واگذار شد.
وظایف اجرایی این وزارتخانه در تاریخ 1355/5/10 در استان‌ها به موجب ماده 3 همین قانون به سازمان‌های منطقه‌ای بهداری و بهزیستی محول شد.
با تصویب این قانون تولیت امور بهداشت و درمان و تأمین اجتماعی (بیمه‌ای و حمایتی) از جمله بیمه خدمات درمانی به صورت یکپارچه در حوزه اختیار وزارتخانه واحدی تحت عنوان وزارت بهداری و بهزیستی بوده است.
در این سال‌ها واحدهای بهداشتی درمانی از جمله بیمارستانها علاوه بر بخش دولتی عمدتاً توسط جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران (هلال احمر)، سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی، دانشکده‌های علوم پزشکی، وزارت بهداری و بهزیستی، بنیادها و مؤسسات خیریه اداره می‌شدند.
در سال 1357 که سال پیروزی انقلاب شکوهمند ایران است تولیت امور بهداشت، درمان و تأمین اجتماعی از جمله بیمه خدمات درمانی و مدیریت واحدهای بهداشتی درمانی از جمله بیمارستانها با وزارت بهداری و بهزیستی بود.
پس از پیروزی انقلاب مطابق مصوبات شورای انقلاب، بیمارستان‌های وابسته به جمعیت هلال احمر، سازمان شاهنشاهی خدمات اجتماعی و بیمارستان‌های وابسته به بنیادها به وزارت بهداری و بهزیستی منتقل شدند.
در سال 1359 (1359/3/24) با تصویب شورای انقلاب، سازمان بهزیستی به صورت سازمانی مستقل و از ترکیب معاونت بهزیستی وزارت بهداری و بهزیستی، کمیته امداد امام (ره)، بنیاد شهید و سازمان تربیتی شهرداری تهران تشکیل گردید و اداره آن به عهده وزیر مشاور و رئیس سازمان بهزیستی محول شد.
در سال‌های بعد کمیته امداد امام و بنیاد شهید نیز از سازمان بهزیستی منتزع و مؤسسات مستقلی شدند.
در سال 1359 (1359/12/10) با توجه به تشکیل سازمان بهزیستی، نام وزارت بهداری و بهزیستی نیز به وزارت بهداری تغییر یافت البته شرح وظایف وزارت بهداری فراتر از قبل از سال 1352 بود. وزارت بهداری اخیر کلیه وظایف بهداری و بهزیستی را به استثنای وظایف معاونت بهزیستی عهده‌دار بود.
در سال 1363 (1363/1016) مطابق مصوب مجلس شورای اسلامی، سازمان بهزیستی به وزارت بهداری ملحق و نام وزارت بهداری به وزارت بهداری و بهزیستی تبدیل شد.
در سال 1364 به منظور استفاده مطلوب و هماهنگ از امکانات پزشکی کشور در جهت تأمین و تعمیم بهداشت و درمان و بهزیستی و آموزش و پژوهش، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تشکیل شد و به موجب این قانون کلیه اختیارات وزیر بهداری و بهزیستی و آن قسمت از وظایف و اختیارات وزیر فرهنگ و آموزش عالی که در ارتباط با آموزش پزشکی بود با انضمام امور بهداشت، درمان و پژوهش پزشکی بود به وزیر این وزارتخانه محول شد.
تشکیلات و وظایف این وزارتخانه در سال 1367 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید.
در سال 1373 (1373/8/4) با تصویب قانون بیمه همگانی سازمان بیمه خدمات درمانی وابسته به وزارت بهداشت، درمان وآموزش پزشکی تشکیل شد.
در سال 1383 (1383/3/21) با تصویب قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی کلیه وظایف تأمین اجتماعی (بیمه‌ای و حمایتی) از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منفک و به وزارت اخیر داده شد. وابستگی سازمان‌های بهزیستی، خدمات درمانی و تأمین اجتماعی نیز از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به وزارت جدیدالتأسیس، وزارت رفاه و تامین اجتماعی منتقل شد.
مأموریت
فراهم آوردن موجبات تأمین بهداشت و درمان كليه افراد كشور از طريق تعميم و گسترش خدمات بهداشتي، درماني و آموزشي.
اهداف
الف) بهداشت:
1 - ارتقاء سطح خدمات بهداشتي كشور
2 - توسعه اقدامات پيشگيري از بروز معلوليت هاي جسمي و رواني
3 - افزايش خدمات قابل ارائه در نظام شبكه هاي سلامت كشور
4 - توسعه كنترل بهداشتي اماكن عمومي و مراكز تهيه و توزيع و فروش و نگهداري مواد غذايي
5 - توسعه عمليات بهداشت محيط در روستاها
6 - توسعه فعاليت هاي مربوط به تأمین آب آشاميدني سالم در روستاها
7 - توسعه خدمات دندانپزشكي در مناطق شهري و روستايي
8 - بهبود تغذيه مادران باردار و زنان شيرده و كنترل رشد كودكان
9 - ارتقاء كيفيت تغذيه اي كشور
ب) درمان:
1 - افزايش موجبات دستيابي جامعه به امكانات درماني
2 - ايجاد تناسب در سطوح خدمات درمان عمومي، تخصصي و فوق تخصصي كشور
3 - جلوگيري از مصرف بي رويه دارو
4 - تأمین موجبات ارتقاء سطح علمي و تخصص پزشكان و بازآموزي جامعه پزشكي
5 - افزايش كارايي مراكز درمان شيري و استفاده بهينه از ظرفيت ها و منابع انساني
6 - تأمین موجبات و مشاركت فعاليت بخش غيردولتي در سرمايه گذاري ها
ج) آموزش و پژوهش پزشكي:
1 - تقويت جنبه هاي فرهنگي دانشجويان و تعميق معرفت ديني و ارزش اسلامي در آنان
2 - افزايش مشاركت مردم در توسعه آموزش و پژوهش
3 - انطباق محتواي برنامه هاي درسي رشته هاي مختلف آموزشي با نيازهاي جامعه و مقتضيات ناشي از توسعه علوم و فناوري
4 - بهبود شاخص هاي كيفي و كمي آموزش به ويژه در آموزش هاي كارشناسي ارشد و بالاتر
5 - فراهم نمودن فرصت هاي يكسان براي دسترسي داوطلبان مستعد به آموزش
6 - توسعه وظايف و اختيارات هیأت هاي امناء دانشگاه ها و مؤسسات آموزشي و پژوهشي دولتي
7 - توأم ساختن آموزش با پژوهش در كليه سطوح آموزشي
8 - بهبود شاخص هاي كيفي و كمي تحقيقات
شرح وظايف:
• تدوين و ارائه سياست ها، تعيين خط مشي ها و برنامه ريزي براي فعاليت هاي مربوط به تربيت نيروي انساني گروه پزشكي، پژوهشي، خدمات بهداشتي- درماني، دارويي، بهزيستي و تأمین اجتماعي
• تأمین بهداشت عمومي و ارتقاء سطح آن از طريق اجراي برنامه هاي بهداشتي، خصوصاً در زمينه سلامت محيط، مبارزه با بيماري ها، تغذيه و تنظيم خانواده، سلامت دهان و دندان، آموزش بهداشت عمومي، بهداشت كار، بهداشت مدارس و شاغلين با تأکید بر اولويت مراقبت هاي بهداشتي اوليه، به ويژه بهداشت مادران و كودكان با همكاري و هماهنگي دستگاه هاي ذيربط
• ايجاد نظام هماهنگ بهداشت، درمان و آموزش پزشكي و گسترش شبكه تلفيقي بهداشت و درمان
• تعيين رشته ها و مقاطع تحصيلي مورد نياز كشور جهت تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي و اجراي برنامه هاي تربيت نيروي انساني گروه پزشكي در جهت نيل به خودكفائي
• انجام تحقيقات بنيادي و كاربردي در جميع رشته هاي پزشكي و زمينه هاي بهداشتي و درماني و نيز ايجاد گسترش مؤسسات و واحدهاي پژوهش پزشكي و نظارت بر پژوهش ها و هماهنگ ساختن برنامه هاي مؤسسات تحقيقات پزشكي
• برنامه ريزي به منظور توزيع متناسب و عادلانه نيروي انساني و ساير امكانات (آموزش پزشكي و تسهيلات بهداشتي و درماني) كشور با تأکید بر اولويت برنامه هاي بهداشتي و رفع نياز مناطق محروم و نيازمند
• فراهم نمودن تسهيلات لازم براي برخورداري همگان از خدمات درماني در حدود امكانات از طريق ايجاد و گسترش مراكز درماني دولتي و بهبود استاندارد آنها و استفاده از همكاري مؤسسات خيريه و بخش خصوصي و انواع بيمه هاي درماني
• تأمین منابع مالي با بهره گيري از اعتبارات مردمي، حق بيمه، درآمدهاي اختصاصي و كمك ها و مشاركت مردمي
• تأمین و ارائه خدمات لازم به معلولين جسمي، ذهني و اجتماعي و انجام اقدامات حمايتي براي كودكان در سنين قبل از دبستان و سالمندان و خانواده و افراد بي سرپرست نيازمند و تشويق و ترغيب افراد خير و مؤسسات خصوصي جهت ارائه خدمات مذكور
• تعيين و اعلام استانداردهاي مربوط به:
الف- خدمات بهداشتي، درماني، بهزيستي، داروئي
ب- مواد داروئي، خوراكي، آشاميدني، بهداشتي، آرايشي و آزمايشگاهي، تجهيزات و ملزومات و مواد مصرفي پزشكي و توانبخشي
ج- بهداشت كليه مؤسسات و واحدهاي خدماتي- توليدي مربوط به خدمات و مواد مذكور
• تعيين مباني محاسبه هزينه خدمات تشخيصي و درماني، داروئي، بهزيستي و تعيين تعرفه هاي مربوط در بخش دولتي و غيردولتي و تعيين شهريه آموزش هاي غيررسمي و آزاد در زمينه هاي مختلف علوم پزشكي
• تعيين ضوابط مربوط به ارزيابي، نظارت و كنترل برنامه ها و خدمات واحدها و مؤسسات آموزشي و پژوهشي، بهداشتي، درماني و بهزيستي و انجام اين امور براساس استانداردهاي مربوطه
• تعيين ضوابط مربوط به ورود، ساخت، نگهداري، صدور، مصرف و انهدام مواد اوليه بيولوژيك مخدر، خوراكي، آشاميدني، بهداشتي، آرايشي و آزمايشگاهي و فرآورده هاي داروئي و تجهيزات و ملزومات و مواد مصرفي پزشكي و توانبخشي و ارزشيابي، نظارت و كنترل ضوابط مذكور
• انجام پژوهش در زمينه طب سنتي و بررسي و تحقيق در زمينه خواص داروئي گياهان و امكانات تهيه و استفاده از داروهاي گياهي و آموزش صحيح در زمينه هاي فوق و ايجاد مراكز مناسب براي طب سنتي
