شاهراه‌های «بلوغ زودرس»؛ از کف خیابان تا فضای مجازی

در واگن آقایانِ قطار خط شش مترو، یک دختر جوان و کم حجابی با کلاه و هودی ایستاده و تقریباً در میان جمعیت انبوه آقایان محاصره شده است. هر از گاهی موهای لخت و اتوکشیده‌اش که از زیر کلاهِ بافتِ صورتی‌ رنگش بیرون زده نگاه‌ها را به سمت خود جذب می‌کند.اما چیزی که از همه بیشتر به چشم می‌آید نگاه کنجکاوانه یک پسر ۱۵-۱۴ ساله است که سر تا پای دختر را ورانداز می‌کند و به محض متوجه شدن دختر، از روی شرم و حیا چشمان خود را می‌دزدد. هر از گاهی دختر هم با چشم غره و اخم نسبت به نگاه‌های پسر واکنش نشان می‌دهد و دنبال بهانه‌ای برای برخورد با او می‌گردد. اما چه کسی مقصر است؟

در اینجا نگاه‌های پسر تجاوز به حریم دختر محسوب می‌شود یا کم‌حجابی دختر تجاوز به روان پسر؟
این روزها افزایش بلوغ زودرس در کودکان و نوجوانان یکی از آسیب‌هایی است که متخصصان و کارشناسان مختلف از جمله روان‌شناسان، روان‌پزشکان، متخصصان زنان و زایمان، جامعه‌شناسان و… نسبت به آن ابراز نگرانی کرده و هشدار می‌دهند؛ زیرا بلوغ زودرس از نظر جسمی، روانی، اجتماعی و… برای کودکان و نوجوانان تبعات سنگینی خواهد داشت.

ابتلا به بلوغ زودرس در کودکان و نوجوانان دلایل بسیار زیاد و متنوعی دارد که برخی از آنها به سبک زندگی مانند برنامه غذایی و برخی دیگر به رفتارهای اجتماعی و تأثیر محیط و رفتار سایر اعضای جامعه بر روان آنها باز می‌گردد که ممکن است تا آخر عمر با آنها همراه باشد و به آنها آسیب برساند.

برای بررسی برخی از عوامل سوق دهنده نوجوانان و کودکان به سمت بلوغ زودرس و تأثیر این عوامل بر روان نسل جدید جامعه به سراغ محمدرضا شالبافان روانپزشک و سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی رفته و با او به صورت مفصل گفت و گو نشسته‌ایم.

در ادامه متن این گفت و گو را می‌خوانید:
چرا دوران بلوغ اهمیت دارد؟
نوجوانی یک دوره بسیار حساسی است. از نظر زمانبندی در طی دهه‌های گذشته اختلاف نظرهایی درباره سن آغاز نوجوانی، زمان پایان آن و ورود به دوره بزرگسالی و… وجود داشته است. براساس باور عمومی کشور ایران، جنسیت نیز در زمان ایجاد و آغاز بلوغ تأثیرگذار است اما با وجود تمام اختلاف نظرها باید در نظر گرفت که نوجوانی دوره بسیار مهمی است.

در دوران بلوغ نگرش یک فرد نسبت به محیط اطرافش شکل می‌گیرد و برنامه‌ریزی‌های او برای آینده‌اش ممکن است دستخوش تغییر شود؛ همچنین ممکن است دراین دوران، نوجوان در خصوص ارزش‌های درونی خود با چالش‌هایی مواجه شود.بنابراین بسیار مهم است که در فرد در دوران نوجوانی با ارزش‌ها، فرهنگ جامعه و محیط ارتباط خوبی برقرار کند و یک تعامل اقناع‌کننده‌ای با خودش شکل دهد.

چه مسائلی در پذیرش و ارتباط مؤثر نوجوان با ارزش‌ها و جامعه در زمان بلوغ تأثیرگذار است؟
خیلی مهم است که ما بدانیم دوران کودکی و نوجوانی دورانی نیست که ما بتوانیم افراد را به صورت تام و تمام محدود کنیم. در حال حاضر بعضی از خانواده‌ها این برداشت را دارند که نوجوان باید صرفا از مسیر خانواده یک سری از اطلاعات را به دست بیاورد. این باور اشتباه است.

امروزه کودک و نوجوان از مسیرهای مختلفی از جمله دوستان، فضای مجازی و… اطلاعات زیادی را به دست می‌آورد که ممکن است درباره آنها پرسش‌هایی داشته باشد. مهمترین مسئله‌ای که باعث می‌شود کودک یا نوجوان در ارتباط با اطلاعاتی که به او می‌رسد آسیب ببیند و در معرض خطر قرار بگیرد این است که تعامل مناسبی در خانه با خانواده‌اش نداشته باشد. نتواند ابهاماتش را با مادر و پدر و سایر اعضا خانواده که می‌توانند برای او امن باشند مطرح کند.

در بسیاری از مواقع اگر ما نتوانیم با ذهن نوجوان و سؤال‌ها، پرسش‌ها و ابهاماتی که دارد خوب برخورد کنیم، تا مدت‌ها اثر خود را بر نگرش نوجوان نسبت به محیط اطرافش می‌گذارد. کودکان و نوجوانان در سریال‌های تلویزیونی، فضای مجازی و… فرهنگ‌های مختلفی می‌بینند، در فضای مجازی کلیپ‌های متفاوتی می‌بینند که حتماً باید کنترل شود.

در حال حاضر دسترسی کودکان و نوجوانان به منابع اطلاعاتی بسیار گسترده است، خانواده چگونه می‌توانند بر همه آنها نظارت داشته باشند؟
در دهه‌های گذشته فرهنگ بسیاری از نقاط دنیا و همچنین دسترسی‌ها تغییر کرده است. یک زمانی حتی دسترسی به گوشی همراه هم امکان‌پذیر نبود اما در حال حاضر همه به گوشی‌های همراه دسترسی دارند.این تغییرات دارای فواید و آسیب‌هایی است. ما نباید از خوبی‌های آن چشم‌پوشی کنیم اما نباید آسیب‌های آن را هم دست کم بگیریم. نوجوان دارای یک ذهن کنجکاو و پرسشگری است؛ بنابراین ممکن است در فضای مجازی به سراغ محتواهایی برود که نباید در آن زمان آن اطلاعات در اختیارش قرار بگیرد. بنابراین والدین باید حواسشان باشد که حضور نوجوان در فضای مجازی تحت کنترل باشد. البته باید والدین تلاش کنند که این نظارت در یک فضای دوستانه و تعاملی اتفاق بیفتد. نظارتی که همراه با تعامل و احترام به نوجوان نباشد، عمدتاً اثربخشی مناسبی نداشته و باعث می‌شود کودک و نوجوان به نوعی در تعاملات خانوادگی سرخورده شود. البته نوجوان باید در شرایط کنترل شده با محیط اطراف در ارتباط باشد.

چیزی که باعث می‌شود نوجوان در برابر این مسائل آسیب نبیند این است که محیط خانواده محیط امنی برای کودک و نوجوان باشد. بتواند در تعامل مناسبی با خانواده‌اش «خصوصاً پدر و مادر» بماند و ارزش‌های خانواده را درونی کند؛ نه ارزش‌هایی که لزوماً با فضاهای غیرمعمول به سراغش می‌آید. در حال حاضر بعضی از نوجوان‌ها و کودکان با این تفاوت‌ها مواجه هستند و از طرف دیگر نمی‌توانند پرسشگری درستی داشته باشند یا منبع درستی برای تهیه اطلاعات قابل اطمینان برای خودشان پیدا نمی‌کنند. اما عموماً این سؤالات را نمی‌پرسند. این نپرسیدن در نسل‌های گذشته بیشتر بوده اما خوشبختانه در نسل الآن کودکان و نوجوان‌ها راحت‌تر دغدغه‌ها و سؤالات خود را مطرح می‌کنند. نسل جدید با خجالت کمتری پرسش‌های خود را مطرح می‌کند. زیرا در حال حاضر پرسشگری برای نسل‌های امروزی یک ارزش به حساب می‌آید.

چرا برخی از محتواهای فضای مجازی برای کودکان و نوجوانان مناسب نیست؟
در حال حاضر ممکن است فرهنگی که در فضای مجازی تبلیغ شده و به نمایش گذاشته می‌شود با فرهنگ کشور ما متفاوت باشد. فرهنگی که خانواده‌های ما می‌پذیرند فرهنگ اصیل ایرانی است. اما در برخی از سریال‌های کشور‌های خاص و حتی فیلم‌ها و سریال‌هایی که در کشور ما توسط رسانه ملی و صدا و سیما تولید و به نمایش گذاشته می‌شود این تفاوت فرهنگی دیده می‌شود. نوجوانان به هرحال با این تفاوت مواجه می‌شوند و مختص فضای مجازی نیست. در این صورت ممکن است کودک و نوجوان پرسش‌هایی برایش به وجود بیاید که به دلیل شرم و حیا نتواند از خانواده بپرسد.فرهنگ کشور ما فرهنگی است که معمولاً شرم در آن نقش مهمی دارد نه تنها فرهنگ ما بلکه فرهنگ کشورهای نزدیک به ما نیز فرهنگی است که افراد از برخی پرسش‌ها خجالت می‌کشند. این مسئله باعث می‌شود بسیاری از نوجوانان در شرایطی که ابهامات زیادی دارند «خصوصاً درباره تفاوت‌های دو جنس و نحوه شکل گیری کودکان» برای پاسخ به سؤالاتشان خودشان به دنبال منابع غیرامن دیگری رفته و اطلاعات نادرست یا نامناسب برای سن‌شان دریافت کنند که بسیار آسیب‌زا باشد. در این شرایط اگر نوجوان بدون راهنمایی قرار گیرد شرایط بسیار بدتر خواهد شد.

والدین چگونه می‌توانند فرزندان خود را راهنمایی کنند؟
یک زمانی اطلاعات والدین نسبت به آسیب‌های احتمالی برای کودکان و نوجوانان کم بود. به عنوان مثال در دهه‌های گذشته فیلم‌ها و برنامه کودک‌هایی با صحنه‌های خشن برای کودکان به نمایش گذاشته می‌شد که آسیب‌زا بود اما کودکان می‌دیدند؛ این مسئله به معنای اینکه والدین حواسشان به کودکان نبوده نیست بلکه به دلیل آن است که به اندازه کافی اطلاعات نداشته‌اند. الآن اطلاعات مردم و کارشناسان بیشتر است؛ بنابراین انتظار داریم زمانی که رسانه ملی می‌خواهد یک عکسی را منتشر کند که مناسب سن نوجوان نیست هشدار دهد. حتماً هم با یک فاصله‌ زمانی هشدار دهد که امکان عوض کردن شبکه و متوجه شدن والدین باشد.در واقع مهمترین راهکار حل و بررسی مواجهه زودهنگام با مسایل خاص در کودکان و نوجوانان آگاهی‌سازی خانواده‌هاست. خانواده‌ها باید یاد بگیرند و آموزش ببینند که چگونه ابهامات را برای نوجوانان و کودکان برطرف کنند. چگونه به پرسش‌های آنها جواب دهند.

یکی از آسیب‌هایی که والدین نسبت به آن نگران هستند، محتواهایی نامناسب با پوشش‌های نامناسب است. آیا تماشای این محتواها در بلوغ زودرس کودکان و نوجوانان مؤثر است؟
دقیقاً یکی از آسیب‌ها تفاوت فرهنگی و نوع پوشش است. از نظر روانپزشکی پوشش مناسب و تأثیرگذاری پوشش نامناسب بر روان کودک و نوجوان ربطی به کشور ایران و اتریش و سایر کشورهای دنیا ندارد. پوشش نامناسب در معرض دید کودک و نوجوان ناخودآگاه به روان آنها آسیب می‌رساند. همیشه در فرهنگ ما توصیه می‌شود که پدر و مادر درطول زمانی که با فرزندانشان زندگی می‌کنند باید با نوع رفتار، گفتار، نوع پوشش و… به روان فرزندان خود احترام بگذارند. نوع پوشش والدین و اجتماع نیز در ذهن کودکان و نوجوان آنها بی‌تأثیر نیست. اما باز خانواده است که فرهنگ و نگاه به پوشش را برای کودک و نوجوان شکل می‌دهد. در خانواده نوع پوشش بسیار مهم است. باید در محیط اجتماع شرایط به گونه‌ای فراهم شود که احتمال آسیب به نوجوانان کم باشد. این یک مسئولیت قطعی اجتماعی است. اما خانواده خط اولی است که باید کودک و نوجوان خود را آموزش بدهد.در برخی از مواقع شوخی‌های نامناسبی نیز در خانواده‌ها انجام می‌شود که آسیب‌زاست. پوشش نیز همین ویژگی را دارد. من کاملاً موافق هستم که نوع پوشش را والدین باید جدی بگیرند و باید نوجوان و کودک در این خصوص احساس احترام کنند.

برخی از ابهامات و پرسش‌های نوجوانان در خصوص مسائل جنسی است، والدین چگونه می‌توانند به این ابهامات پاسخ دهند؟
در گذشته بسیاری افراد می‌گفتند افراد نباید تا مدت‌ها در باره مسائل جنسی چیزی بدانند. اما در واقع نمود بیرونی آن به این صورت بود که کنجکاوی داشتند اما به دلیل اینکه در گذشته شرم بسیار نقش جدی‌تری در فرهنگ ما داشته است، این ابهامات مطرح نمی‌شده است.در حال حاضر به نظر می‌رسد که این شرم در نسل جوان کمتر شده و ما با پرسشگری آنها مواجه هستیم. مهم این است که ما به این پرسش چگونه مواجه شویم و پاسخ بدهیم. البته بسیاری از توضیحات و آموزش‌ها مناسب سن کودک یا نوجوان نیست اما اگر به گونه‌ای با سؤال او برخورد شود که احساس کند یک مسئله خیلی پیچیده‌ای است و پدر و مادر نمی‌خواهند به او هیچ توضیحی بدهند، شرایط بدتر می‌شود.این محیط خانواده است که باعث می‌شود یک نوجوان در برابر سیل پرسش‌ها و داده‌های جدیدی که کنجکاوی‌های بیشتری را برای نوجوان برمی‌انگیزد چگونه مسیر درستی را طی کند و به فرهنگ غنی ایرانی و خانواده‌های ایرانی پیوست بخورد. خانواده‌ها خیلی جدی باید مواظب نوجوان‌هایشان باشند.

در برخی از مواقع کودکان و نوجوانان با صحنه‌هایی مواجه می‌شوند که آنها را شوکه می‌کند. هرکودکی که از نظر روانی شرایط مناسبی ندارد «یعنی شرایط سنی برای گرفتن اطلاعات لازم را نداشته باشد» اما با صحنه‌هایی مواجه باشد که او را شوکه کند و برای او تعجب برانگیز باشد، کاملاً به او آسیب خواهد زد و آن نوجوان حتی در بزرگسالی و طول زندگی با آن آسیب‌ها مواجه خواهد بود. در برخی از مواقع دیدن این صحنه‌های شوکه کننده توسط افرادی در سنین بالاتر نیز آسیب‌زا خواهد بود چه برسد به کودک و نوجوان!

  پایان پیام/#بلوغ_زودرس
#محمد_رضا_شالبافان
#روانپزشک
#نوجوانان
#مسائل_جنسی
#عفاف_حجاب
#حجاب
#فرهنگ_ایرانی_اسلامی

منبع: فارس