وسواس فکری عملی، اختلالی بسیار مخرب و آزار دهنده

امیرعلی غلامی استاد روانشناسی دانشگاه آزاد همدان در مصاحبه‌ای با ایسکانیوز به دلایل ایجاد اختلال او سی دی و راهکاری های کاهش تنش برای مبتلایان به وسواس فکری و عملی پرداخت.

اختلال وسواس فکری و عملی چیست؟
اختلال وسواس فکری عملی، یا اختلال وسواسی جبری یا به اصطلاح لاتین آن OCD، یک اختلال روانی است که در آن فرد افکار افراطی و خاص را به طور مکرر تجربه می‌کند یا نیاز به انجام مکرر اعمال خاصی را احساس می‌کند. تا حدی که باعث پریشانی یا اختلال در عملکرد عمومی فرد می‌شود. فرد جز برای مدت زمان کوتاهی، قادر به کنترل افکار و اعمال وسواسی خود نیست. این بیماری به عنوان چهارمین اختلال گسترده در طیف جمعیت جامعه بعد از اختلال هایی چون فوبیا ها(ترس ها)،سو مصرف مواد و افسردگی شناخته می‌شود.

 آیا رنج سنی خاصی برای این اختلال وجود دارد؟
با توجه به مرجعی که برای اختلالات روانشناختی وجود دارد، در این منبع تعیین شده که اختلال وسواس فکری و عملی معمولا بالاتر از ۵۰ درصد افراد را در شروع رنج سنی ۲۰ سالگی به خود درگیر می‌کند که ممکن است برای آقایان مقداری زودتر و برای خانم ها کمی دیرتر اتفاق بیوفتد.
به ندرت ممکن است که این اختلال پس از ۳۵ الی ۴۰ سالگی، بروز پیدا کند. اما باید توجه داشت که طیف های دیگر سنی نیز از این اختلال در امان نیستند چرا که نشانه های این اختلال حتی در کودکان ۲ الی ۳ سال یا کودکانی در بدو ورود به مدرسه یا حتی در نوجوانان دیده شده است. اما اوج این اختلال در سن جوانی هم در آقایان هم در خانم ها بیشتر اتفاق میفتد.

این بیماری دارای چه نشانه ها و علائمی می‌باشد؟
درباره چند نمونه از نشانه های پر تکرار این اختلال می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱) اختلال تکرار افکار مزاحم در ذهن که در این حالت فرد مبتلا اشراف و آگاهی کاملی نسبت به وجود افکار مزاحم خود دارد و خواستار جنگیدن با این افکار است.
۲) تکرار رفتار های عملی. یعنی رفتار هایی که به صورت مکرر از فرد سر می‌زند. زیرا فرد را دچار شک و تردید کرده است که فعالیت اش را درست و کامل انجام داده است یا خیر.
باید توجه داشت که اگر هر دو اختلال یعنی هم وسواس فکری و هم وسواس عملی در فرد بروز پیدا کند و کنار هم قرار بگیرد، نشان می‌دهد که فرد مبتلا به این سندروم شده و حتما باید برای درمان اقدام لازم را انجام بدهد.

اختلال وسواس فکری عملی اکتسابی هست یا انتسابی؟ (وراثت یا محیط) کدام یک عامل اصلی بروز این اختلال است؟
در تحقیقات نشان داده شده که در تمام دنیا با فرهنگ ها و جنسیت های مختلف، وراثت نقش تعیین کننده ای در رابطه با این اختلال دارد. تحقیقات تعیین کرده است احتمال ابتلا به این بیماری در خانواده هایی که حداقل یک نفر از اعضای خانواده دچار اختلال OCD باشد، ۵ برابر افرادی است که کسی از اعضای خانواده مبتلا به این عارضه نیست. بنابراین می‌توانیم بگوییم محیط تاثیرگذار است اما ریشه این اختلال یک امر وراثتی می‌باشد.

این اختلال تا چه اندازه ای می‌تواند زندگی یک شخص یا اطرافیانش را تحت تاثیر قرار بدهد؟
باید توجه داشت که این اختلال بسیار مخرب است. به خصوص زمانی که فرد متاهل شده. در تاهل، هم خود فرد آزار می‌بیند هم شریک زندگی او. بروز این آزار و اذیت بیشتر در زمینه نظافت و تمیزی می‌باشد. کسی که به طور مداوم فکر می‌کند خودش یا محیطی که در آن زندگی می‌کند آلوده و کثیف است، فرایند تمیزکاری را به صورت مداوم و مستمر تکرار می‌کند و اعضای خانواده خود را نیز برای انجام این کارها تحت فشار قرار می‌دهد.

 آیا راه قطعی برای درمان یا کنترل این اختلال وجود دارد؟
بله. خوشبختانه تمام اختلال های سندروم روان شناختی قابل درمان هستند. اختلال وسواس جبری یا به اصطلاح OCD در حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد درمان قطعی و حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد کنترل می‌شود. به طور میانگین و کلی ۷۰ درصد افراد مبتلا به این اختلال در طی درمان می‌توانند به زندگی عادی و آرام خود برگردند.

روش های درمانی بسیاری برای این اختلال وجود دارد که به چند مورد از آن اشاره می‌کنم:
اولین درمان که به عنوان مهم ترین درمان و پیش خط این اختلال یاد می‌شود، درمان دارویی است. چرا که این اختلال شباهت بسیاری به افسردگی دارد. ریشه اساسی آن اضطراب است و نوروترنسمیتر هایی مثل سروتونین در بروز آن نقش پررنگی دارند. برای درمان آن، دارو هایی مانند سرترالین، پاروکستین، فلوکستین و… استفاده می‌شوند. روش دیگر، رفتار درمانی است که توسط یک روانشناس یا روان درمانگر به طور حرفه ای اتفاق می‌افتد.

روش سوم راهکار درمان حمایتی هست که توسط خانواده و نزدیکان فرد مبتلا صورت می‌گیرد. روش های دیگر مانند ISTDP (روان پویشی کوتاه مدت) که مربوط به کودکی فرد می‌شود. یا حتی امروزه درمان های طبی همچون:ECT یا همان شوک الکتریکی یا درمان تحریک عمیق مغز مثل DBS نیز برای درمان استفاده می‌شوند.
بنابراین طیف گسترده ای از درمان ها در کنار درمان دارویی می‌توانند موجب کم شدن عارضه این اختلال در زندگی فرد شوند.

ایسکانیوز: سخن پایانی؟
باید خدمت کسانی که مخاطب گفتگو ما هستند عرض کنم که این اختلال را جدی بگیرید. با توجه به اینکه این اختلال دارای طیف گسترده ای می‌باشد، اگر متوجه نشانه ها و تشدید این اختلال شدید، حتما در اولین فرصت به یک روانشناس یا روان پزشک مراجعه کنید. زیرا گذر زمان باعث شدیدتر شدن اختلال های شناختی می‌شود.