ارتباط نوروپاتی دیابتی و گرفتگی عروق پا

نوروپاتی دیابتی چیست؟ بیماری شریان محیطی چیست؟

نوروپاتی محیطی نوعی آسیب عصبی است که اغلب ناشی از دیابت است، و به همین دلیل به آن نوروپاتی محیطی دیابتی نیز گفته می‌شود؛ این آسیب در نتیجه بالا بودن طولانی‌مدت سطح قند خون ایجاد می‌شود.

نوروپاتی محیطی دیابتی معمولاً به‌صورت درد به شکل سوزش، گزگز و ضعف عمومی در اندام‌ها ظاهر می‌شود؛ معمولاً در پاها، ساق پا یا دست‌ها. اگر به موقع درمان نشود، نوروپاتی دیابتی ممکن است به بی‌حسی کامل و تحلیل عضلات منجر شود. این موضوع بسیار جدی است!

به‌دلیل نبود حس، ممکن است علائم عفونت ناشی از جراحت‌های کوچک مانند تاول یا بریدگی را متوجه نشوید؛ و این می‌تواند به عفونت‌های جدی و حتی قطع عضو منجر شود. همچنین، آسیب عصبی ناشی از دیابت ممکن است بر اندام‌های داخلی مانند دستگاه گوارش، قلب و اندام‌های جنسی تأثیر بگذارد. برآورد می‌شود که تا ۷۰٪ از افراد مبتلا به دیابت درجاتی از نوروپاتی، از خفیف تا شدید، دارند.

بیماری شریان محیطی (PAD) تنگ شدن شریان‌هاست که معمولاً در نواحی پایینی بدن — مانند پاها، ساق پا، ران، لگن یا باسن — رخ می‌دهد. علائم درد در PAD شامل درد مبهم، گرفتگی عضلات، بی‌حسی و ضعف است که هنگام راه رفتن، بالا رفتن از پله یا ورزش ایجاد می‌شود. این ناراحتی با استراحت از بین می‌رود (درد متناوب یا کلودیکاسیون متناوب). اما با پیشرفت بیماری، ممکن است درد دائمی شود که می‌تواند فعالیت‌های روزانه و کیفیت زندگی را محدود کند.

PAD یک بیماری مزمن است که در آن، به‌دلیل آترواسکلروز (تصلب شرایین)، پلاک‌هایی در دیواره شریان‌ها تجمع می‌یابند و جریان خون را مختل می‌کنند. در پیشرفت PAD، جریان خون در شریان‌ها به‌شدت کاهش یافته یا به‌طور کامل مسدود می‌شود. اگر پلاک‌ها جدا شوند و وارد جریان خون شوند، لخته‌های خطرناکی ایجاد می‌کنند. هشدار مهم: وقتی صحبت از “لخته خون” در زمینه سلامت عروقی باشد، جای نگرانی جدی وجود دارد.

ارتباط با دیابت

نوروپاتی دیابتی و بیماری شریان محیطی هر دو یک عامل مشترک دارند: دیابت. در دیابت، اعصاب به‌دلیل بالا بودن قند خون یا نرسیدن کافی قند به اعصاب، دچار آسیب می‌شوند. نتیجه این فرآیند، کاهش اکسیژن‌رسانی به اعصاب است. یکی از دلایل شایع نوروپاتی محیطی دیابتی، بیماری زودهنگام عروق است — اختلالی در رگ‌های خونی که باعث کاهش یا اختلال در جریان خون می‌شود. از آنجا که رگ‌های خونی شامل شریان‌ها (و نیز مویرگ‌ها و وریدها) هستند، باید بدانیم که PAD می‌تواند از علل بروز نوروپاتی دیابتی باشد.

طبق اعلام مرکز کنترل و پیشگیری بیماری‌ها (CDC)، حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد از موارد دیابت، از نوع دیابت نوع ۲ هستند. بنابراین تمرکز ما در اینجا بر همین نوع خواهد بود. دیابت نوع ۲ بیشتر در افراد بالای ۴۵ سال دیده می‌شود، اما در سال‌های اخیر، بزرگسالان جوان‌تر نیز به آن مبتلا می‌شوند. علت اصلی، قند خون بالا ناشی از مقاومت به انسولین در بدن است. قند خون بالا برای بدن بسیار مضر است و می‌تواند عوارض جدی دیگری مانند بیماری قلبی، بیماری کلیوی و کاهش بینایی ایجاد کند. به‌گفته مرکز Lam Vascular & Associates (متخصص بیماری‌های عروقی در تگزاس)، سایر عوامل خطر یا علل دیابت عبارت‌اند از:

• فشار خون بالا
• کلسترول بالا
• بیماری قلبی
• سیگار کشیدن
• سابقه خانوادگی
• اضافه وزن و چاقی
• بی‌تحرکی و سبک زندگی کم‌فعالیت

ارتباط با زخم پای دیابتی

نوروپاتی دیابتی و گرفتگی عروق پا (بیماری شریان محیطی یا PAD) هر دو از عوارض شایع دیابت هستند که اغلب به‌صورت هم‌زمان در یک فرد دیده می‌شوند و نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری و تشدید زخم پای دیابتی دارند. نوروپاتی دیابتی باعث آسیب به اعصاب پا می‌شود و در نتیجه، حس درد، گرما یا فشار در پا کاهش می‌یابد یا از بین می‌رود. در چنین شرایطی، فرد متوجه زخم، تاول یا جراحت‌های کوچک نمی‌شود و اقدامات درمانی به‌موقع صورت نمی‌گیرد. از سوی دیگر، PAD باعث کاهش جریان خون در پاها می‌شود، به‌طوری که اکسیژن و مواد مغذی کافی برای ترمیم بافت‌ها به محل زخم نمی‌رسد. ترکیب این دو عامل—نبود حس و کمبود خون‌رسانی—زمینه‌ای بسیار مساعد برای تبدیل شدن یک آسیب کوچک به زخم مزمن، عفونت گسترده و حتی گانگرن فراهم می‌کند.

در چنین شرایطی، زخم پای دیابتی به‌سرعت وخیم می‌شود و روند بهبود آن بسیار کند یا متوقف می‌گردد. نبود درد به‌علت نوروپاتی باعث می‌شود بیمار حتی از وجود زخم مطلع نباشد، در حالی‌که کاهش جریان خون ناشی از PAD مانع اکسیژن‌رسانی کافی برای ترمیم زخم می‌شود. همین وضعیت دوگانه موجب می‌شود که زخم به‌شدت مستعد عفونت‌های عمیق و گسترده باشد و در نهایت، خطر قطع عضو را به‌شدت افزایش دهد. از این‌رو، شناسایی هم‌زمان نوروپاتی و PAD و کنترل هر دو عامل، نقشی حیاتی در پیشگیری از زخم پای دیابتی و عوارض فاجعه‌بار آن دارد.

چون درمان قطعی برای دیابت وجود ندارد، مدیریت و درمان منظم دیابت بسیار حیاتی است.

کنترل و مدیریت شامل:

• پایش و کنترل قند خون
• آزمایش غربالگری فشار خون و کلسترول
• تدوین برنامه‌ای سالم برای تغذیه و فعالیت بدنی
• مصرف مکمل‌ها، ویتامین‌ها و مواد غذایی غنی از ترکیبات مفید، مانند:
  آلفا-لیپوئیک اسید (ALA)، ویتامین‌های B1، B5، B6، B12 و ویتامین D
• ترک سیگار
• کاهش مصرف الکل
• طراحی برنامه فیزیوتراپی سبک
• پیاده‌روی روزانه کوتاه‌مدت (۵ تا ۱۰ دقیقه)

درمان

برای درمان زخم پای دیابتی ناشی از نوروپاتی و گرفتگی عروق پا، رویکردهای ترکیبی و چندرشته‌ای ضروری است. نخستین گام، کنترل دقیق قند خون و درمان عفونت‌های احتمالی زخم است. در عین حال، اگر کاهش خون‌رسانی به پاها به‌علت بیماری شریان محیطی (PAD) وجود داشته باشد، باید جریان خون به نواحی آسیب‌دیده بازگردانده شود. یکی از مؤثرترین روش‌های درمانی در این زمینه، آنژیوپلاستی پا است. این روش شامل وارد کردن یک کاتتر باریک و بالون‌دار به داخل شریان مسدود شده و باز کردن محل گرفتگی از طریق باد کردن بالون است. گاهی برای پایداری بیشتر، استنت نیز در محل قرار داده می‌شود. با باز شدن شریان، خون به بافت‌های زخم‌دار می‌رسد و روند ترمیم بهبود می‌یابد.

آنژیوپلاستی پا به‌ویژه در بیماران دیابتی مبتلا به زخم پای مقاوم به درمان، نقش کلیدی در پیشگیری از قطع عضو دارد. این روش به‌صورت کم‌تهاجمی (minimally invasive) انجام می‌شود و در مقایسه با جراحی باز عروق، خطرات و مدت بستری کمتری دارد. همچنین، آنژیوپلاستی می‌تواند چند ناحیه از گرفتگی را هم‌زمان درمان کند و در بسیاری از موارد، باعث بسته شدن سریع‌تر زخم و بازگشت توان حرکتی بیمار می‌شود. درمان موفق با آنژیوپلاستی معمولاً با همراهی مراقبت کامل از زخم، کاهش فشار روی پا (offloading)، و پیگیری‌های منظم امکان‌پذیر است. به همین دلیل، انتخاب بیمار مناسب و مداخله به‌موقع توسط تیم تخصصی عروق، نقشی حیاتی در حفظ عضو و کیفیت زندگی بیمار دارد.