سلامت باروری در مردان

دکتر فرناز عقبائی

عضو هیات علمی گروه فیزیولوژی و تشریح دانشگاه علوم پزشکی نیشابور به مناسبت

هفته ملی سلامت مردان ایرانی، مطلبی را در خصوص سلامت باروری در مردان ارائه داد که بخشی از آن را فرارویتان می نهیم.

ناباروری می تواند یک مشکل سلامتی مهم برای مردان باشد. براساس آمار سازمان جهانی بهداشت، ناباروری حدود ۱۳ تا ۱۷ درصد زوج‌ها را درگیر می‌کند که در حدود ۵۰ درصد موارد، ناباروری زوجین به شریک مرد نسبت داده می شود. با توجه به تعریف های مو جود، عدم بارداری پس از یک سال زندگی زناشویی در صورت عدم استفاده از هر نوع روش ضد بارداری به عنوان ناباروری شناخته می گردد.

علل:

علی رغم تلاش های متعدد محققان برای شناسایی علل زمینه ای ناباروری مردان، حدود ۷۰درصد موارد ناشناخته باقی مانده اند. با وجود این سلامت باروری می تواند تحت تاثیر عوامل متعددی مانند:

افزایش سن، برخی گیاهان دارویی، استرس روانی، عوامل ژنتیکی، فعالیت فیزیکی، تغذیه، فعالیت بدنی، کافئین، دمای کیسه بیضه، تلفن همراه

، قرار گیرد که به صورت مختصر هر مورد شرح داده می شود.

*سن

علی رغم افکار عمومی که مطرح کننده بی اهمیت بودن سن مردان در قدرت باروری آنان است؛ سن پدری بالا سبب کاهش کیفیت اسپرم (افزایش تکه تکه شدن DNA اسپرم، کاهش مورفولوژی طبیعی اسپرم)، کاهش حجم مایع منی، افزایش سطح استرس اکسیداتیو در دستگاه تناسلی، کاهش میزان موفقیت IVF/ICSI، افزایش احتمال اختلالات ژنتیکی احتمالی نوزادان و مرگ و میر جنین می شود.

*گیاهان

برخی گیاهان می توانند در دوزهای خاص ناباروری در مردان را ایجاد کنند. بنابراین باید از مصرف بیش از حد گیاهان دارویی و استفاده بدون اطلاع از میزان دوز مصرفی و اثرات و عوارض ناشی از آن ها خودداری نمود.از جمله گیاهانی که در کاهش وزن بیضه و تعداد اسپرم ها نقش دارند شامل تخم کتان (به دلیل وجود ماده ای به نام گوسیپول می تواند منجر به آسیب به بیضه و ناباروری ناشی از اثراتش به آن گردد) می باشد.

*عوامل روان شناختی

مطالعات نشان داده است که عوامل روانشناختی نیز می توانند در ایجاد ناباروری دخالت داشته باشند و هم اینکه ناباروری می تواند پیامدهای روانشناختی بسیاری را با خود به همراه داشته باشد؛ از جمله این مولفه های روانشناختی, می توان از استرس ن نام برد. استرس بخش برجسته ای از هر جامعه ای است و ناباروری به خودی خود به دلیل فشارهای اجتماعی، آزمایش، تشخیص، درمان، شکست، خواسته های برآورده نشده و حتی هزینه های اقتصادی که با آن همراه است استرس زا است. اثر منفی بر پارامترهای مایع منی، کاهش هورمون های جنسی، در نتیجه کاهش اسپرماتوژنز (تولید اسپرم) و کیفیت، غلظت و تحرک اسپرم از پیامدهای استرس می باشد. سطوح بالای هورمون های استرس (کورتیزول) باعث افزایش مرگ انواع سلول ها در بیضه نیز می شود.لازم به ذکر است که تشخیص اینکه آیا استرس علت یا پیامد کاهش باروری است دشوار است.

استرس همچنین ممکن است با افزایش فعالیت آدرنرژیک، منجر به انقباض شدید عروق در بیضه ها و در نتیجه منجر به کاهش سطح تستوسترون و کاهش اسپرماتوژنز می شود.

علاوه براین، قرار گرفتن بیضه ها در معرض دمای بالا می تواند باروری را از طریق تغییر پارامترهای اسپرم (تعداد، تحرک و مورفولوژی) و آسیب به یکپارچگی غشای اسپرم مختل کند. دماهای بالا باعث افزایش تولید ROS آسیب به غشای پلاسمایی اسپرم، تکه تکه شدن DNA هسته ای و آسیب و مرگ سلول های اسپرم می شود. به طوری که افزایش ۱ درجه سانتی گراد با کاهش ۱۴ درصدی در اسپرم زایی با تولید ضعیف اسپرم مرتبط است.

افزایش دمای بیضه

نشستن طولانی مدت در ماشین از عوامل خطر برای افزایش دمای بیضه است که پس از ۲ ساعت نشستن حدود۲ درجه سانتیگراد افزایش می یابد. همچنین نگرانی فزاینده ای وجود دارد که استفاده از تلفن های همراه (منبع میدان های الکترومغناطیسی با فرکانس رادیویی سطح پایین)، ممکن است با کاهش کیفیت مایع منی مرتبط باشد. همچنین برخی شواهد تجربی در موش‌ها وجود دارد که قرار گرفتن در معرض RF-EMF تلفن همراه ممکن است منجر به تغییرات بافت‌شناسی در بیضه‌ها، اختلال در اسپرم‌زایی و افزایش دمای رکتوم شود.

عوامل تغذیه ای

عوامل تغذیه ای نیز به عنوان یکی از دیگر عوامل تعیین کننده حیاتی برای عملکرد طبیعی تولید مثل شناخته شده است. برای مثال اپیدمی رو به رشد چاقی و دیابت در سراسر جهان با تاثیرات جدی بر سلامت سیستم تولید مثل همراه است. مردان چاق مستعد ابتلا به اختلالات هورمونی هستند که ممکن است باروری آنها را مختل کند شواهد اخیر نشان می‌دهد که رژیم‌های غذایی پرچرب با تاثیر بر ساختار مولکولی و فیزیکی اسپرم منجر به اختلال در تولید مثل می‌شود.

تهیه شده در معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه