خبرگزاری مهر، گروه جامعه؛ این روزها با کاهش آمار فرزندآوری و افزایش خطر پیری جمعیت بحث‌هایی پیرامون این مسئله در جامعه شکل گرفته است. اما این امر چالش‌ها و موانعی دارد که بدون توجه به آنها امکان دستیابی به نتایج مطلوب را دچار مشکل می‌کند.
یکی از مهمترین چالش‌ها در مسیر افزایش فرزندآوری نبود ساختارهای مناسب برای حضور مؤثر اجتماعی مادران در جامعه است. برخی از بانوان داشتن فرزند را مانع رشد اجتماعی، تحصیلی و شغلی خود می‌دانند. کودک در سنین شیرخوارگی نیاز به مراقبت و توجه زیادی دارد و تقریباً تمام وقت مادر در شبانه‌روز را به خود اختصاص می‌دهد.
این دغدغه و نبود راهکار مناسب برای نگهداری از فرزند به دلیل نبود ساختارهای اجتماعی متناسب نیازهای مادران موجب می‌شود که بانوانی که دغدغه پیشرفت اجتماعی و تحصیلی دارند از تن دادن به مسئولیت مادری سر باز زنند و یا آن را به تأخیر بیندازند و در بهترین شرایط به داشتن یک فرزند اکتفا کنند.
این عدم هماهنگی ساختارهای موجود با نیازهای زنان در حوزه آموزش عالی کشور نیز مشهود است. به طوری که هم‌زمانی درس‌خواندن در دانشگاه و انجام وظایف مادری امری دشوار است و برای بسیاری از افراد نشدنی به نظر می‌رسد. در این راستا به سراغ برخی مادران دانشجو رفتیم تا در جریان تجارب و دغدغه‌های آنان قرار بگیریم.
استاد درس عمومی مرا وادار به حذف درس کرد
آناهیتا مادر دو پسر خردسال است. فرزند اولش در دوران تحصیل در مقطع کارشناسی به دنیا آمد و زمانی که ماه‌های آخر بارداری برای پسر دومش را می‌گذراند وارد مقطع ارشد شد و پسر دومش درست زمان امتحانات ترم ۱ به دنیا آمد تا حسابی کار را برای مادرش سخت کند.
آناهیتا در گفت‌گو با خبرنگار مهر گفت: کارشناس آموزش دانشگاه به من گفت که مرخصی بدون احتساب در سنوات دوران شیردهی نهایتاً یک ترم است در حالی که من در دوران کارشناسی دو ترم مرخصی گرفته بودم.
وی اظهار داشت: من در نهایت مرخصی نگرفتم چون فقط مرا عقب نگه می‌داشت و امکان استفاده از برخی دروس را از دست می‌دادم. البته پس از زایمان توانستم تا دو ماه در کلاس‌ها حاضر نشوم. این امکان هم بسته به اساتید و نوع نگاه آنها متفاوت بود و آئین‌نامه‌ای از سوی دانشگاه که استاد را ملزم به همکاری کند وجود نداشت.
وی افزود: اساتید صرفاً با علم به اینکه من به دلیل مراقبت از نوزادم امکان شرکت در کلاس را ندارم برایم حضور می‌زدند، بدون اینکه آموزش دانشگاه خبر داشته باشد. این یک تصمیم سلیقه‌ای بود. زیرا با وجود اینکه برخی اساتید با غیبت کردن من موافقت کردند یکی از اساتید درس عمومی مرا مجبور به حذف درس کرد که تا پایان دوره ارشد برای گذراندن آن درس دو واحدی دچار مشکل بودم.
این در حالی است که طبق ماده ۲۶ قانون جوانی جمعیت مادران دارای کودک زیر دو سال می‌توانند حداکثر از ۴ نیم‌سال مرخصی بدون احتساب در سنوات استفاده کرده و همچنین از امکان گذراندن غیر حضوری دروس برخوردار شوند.
آناهیتا در این خصوص گفت: من از قوانین بی‌اطلاع بودم و آموزش دانشگاه هم چیزی در این زمینه به من نگفت. از طرفی کمی بعد درخواست اختصاص مکانی مناسب به عنوان مهد در دانشگاه را مطرح کردم اما با اینکه اعلام کردم که مربی را خودم می‌آورم و به همراه سایر مادران دانشجو هزینه‌اش را هم پرداخت می‌کنیم دانشگاه حاضر به همکاری با ما نشد.
وی اظهار داشت: من فرزندم را از سه ماهگی پیش پدرش می‌گذاشتم زیرا هزینه مربی مهد برای دو نیم روز در هفته ماهی ۶-۷ میلیون تومان می‌شد و ما امکانش را نداشتیم. اگر دانشگاه مهدکودک داشت و یک مراقب در نزدیکی کلاس‌هایم داشتم نگرانی کمتری را تحمل می‌کردم.
در راهروهای دانشگاه می‌دویدم
زیبا یکی دیگر از مادرانی است که با داشتن کودک نوزاد وارد دانشگاه شد. او تجربه‌اش را این‌گونه شرح می‌دهد: ما سه روز در هفته کلاس داشتیم و من نگران طفل شیرخوارم بودم. از این رو با برخی دانشجویان و کارشناسان دانشگاه تماس گرفتم تا قوانین مرخصی شیردهی را از آنها بپرسم. اما آنها به من گفتند که نهایتاً یک ترم مرخصی بدون احتساب در سنوات به من تعلق می‌گیرد و این جز از دست دادن زمان اثر دیگری نداشت. زیرا فرزند من هنوز چهل روزه نشده بود و حداقل دو نیم سال مرخصی لازم داشتم. به همین دلیل روز اول کلاس‌ها را شرکت کردم.
وی افزود: من در کلاس بودم و مادرم بیرون از دانشگاه طفل را در ماشین نگه داشته بود. حراست دانشگاه اجازه ورود مادرم را نداد. از نگرانی روی پا بند نبودم فضا هم طوری نبود که بتوانم بیرون بروم. کلاس که تمام شد به سرعت بیرون رفتم. برای رسیدن به کودکم چنان در راهروها می‌دویدم که راه را گم کردم، زمین خوردم و آسیب دیدم.
او همچنین گفت: کودک نوزاد شرایط خاصی دارد و امکان سپردن او به مهد نیز وجود ندارد. از این رو ناچار شدم مرخصی بگیرم. کار روند معقولی داشت ولی کسی اطلاعی از قانون نداشت. من با پیگیری زیاد متوجه شدم که می‌توانم ۴ نیم سال مرخصی بگیرم و این زمان خوبی بود تا فرزند من به سن غذا خوردن برسد و بتوانم او را پیش کسی بگذارم. البته بسیاری از دانشگاه‌ها امکان آموزش مجازی را ندارند و با آموزش غیر حضوری هم کنار نمی‌آیند. عدم اطلاع از قوانین هم بسیاری از مادران دانشجو را به زحمت می‌اندازد.
چه معنایی دارد که دانشجو بچه‌دار بشود!
طاهره یکی دیگر از مادران دانشجو است. او معتقد است که یک مادر کافی علاوه بر رسیدگی به امور منزل و فرزندان باید به سلامت روح و روان و جسم خود اهمیت دهد تا بتواند به مهمترین وظایف خود در خانه ادامه دهد. از طرفی آموزش در هر مرحله‌ای از زندگی برای انسان مفید است و می‌تواند عملکرد وی را بهبود ببخشد.
وی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر بیان کرد: همراهی همسر و خانواده برای درس خواندن یک مادر بسیار تعیین کننده است. اما مادری یک‌شغل تمام‌وقت است. یک مادر وقتی هم که شاغل یا محصل باشد بازهم مادر است. من به دلیل همین مسئولیت مادری ادامه تحصیل را برای خود واجب می‌دانم. زیرا بسیاری از دغدغه‌های علمی پژوهشی من در ارتباط با مسائلی است که بعد از مادرشدن برایم پر رنگ شده‌اند. مثلاً آموختن سواد رسانه‌ای را هنگامی آغاز کردم که از آینده کودکان در مواجهه با رسانه‌ها دچار نگرانی شدم.
طاهره در خصوص مشکلات مادران دانشجو اظهار کرد: بودن مهدکودک در دانشگاه برای مادران خیلی واجب است. مادران دانشجو می‌توانند هزینه مربی مهد را خودشان بدهند، فقط کافی است دانشگاه محلی برای این امر در نظر بگیرد. تا دو سالگی امکان اخذ مرخصی وجود دارد اما اگر در سنین دو تا پنج سالگی هم کودک به واسطه مهدکودک در دانشگاه به مادرش نزدیک باشد در این صورت نگرانی‌ها برای تربیت بچه به واسطه دور بودن از مادر هم کمتر می‌شود.
وی در خصوص غیبت بیشتر هم گفت: آئین نامه خاصی در این موضوع وجود ندارد. اساتید معمولاً درک نمی‌کنند برخی اساتید حتی یک جلسه غیبت را هم قبول نمی‌کند. یکی از اساتید می‌گفت معنی ندارد که دانشجو باردار شود شما باید وقت خود را برای درس بگذارید.
طاهره در خصوص لزوم حضور مادران در عرصه‌های مختلف اجتماعی هم اظهار داشت: مادر باید در جامعه باشد یا بتواند فرزندش را برای ورود به اجتماع تربیت کند. امروزه این امر بیشتر مقبول است و در برخی موارد تحسین هم می‌شود. اما ساز و کار مناسب آن فراهم نشده است. من اگر احساس اثرگذاری مثبت داشته باشم به لحاظ روانی روی فرزندانم هم اثرگذاری بیشتری دارم.
قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت و مادران دانشجو
طبق ماده ۲۶ قانون جوانی جمعیت مؤسسات آموزش عالی موضوع ماده ۱ قانون احکام دائمی برنامه توسعه کشور و مراکز حوزوی مکلفند با تقاضای کتبی طلاب و دانشجویان مادر باردار جهت مرخصی یک نیم سال تحصیلی قبل از زایمان بدون احتساب در سنوات تحصیلی موافقت کنند. همچنین طبق این قانون باید با تقاضای مرخصی طلاب و دانشجویان مادر دارای فرزند زیر دو سال حداکثر تا چهار نیم سال تحصیلی، بدون احتساب در سنوات تحصیلی موافقت کنند.
بر این اساس باید با تقاضای طلاب و دانشجویان مادر باردار دارای فرزند زیرا دو سال جهت میهمانی به میزان حداکثر چهار نیم سال تحصیلی به حوزه یا مؤسسه آموزش عالی هم‌سطح یا پایین‌تر مورد تقاضا موافقت شود.
علاوه بر آن باید با تقاضای طلاب و دانشجویان مادر باردار یا دارای فرزند زیر سه سال جهت آموزش مجازی یا غیرحضوری برای گذراندن واحدهای دروس نظری دوره تحصیلی موافقت شود و با تقاضای دانشجویان مادر باردار یا دارای فرزند زیر دو سال جهت کاهش نوبت کاری شب بر اساس آئین نامه‌هایی که حداکثر ظرف سه ماه پس از ابلاغ این قانون از سوی وزیر بهداشت درمان و آموزش پزشکی تصویب می‌شود موافقت کنند.
همچنین مراکز آموزشی موظفند شرایطی را فراهم کنند که برای اساتید راهنما به ازای داشتن هر دانشجوی مادر باردار یا دارای فرزند شیرخوار یک سهمیه به سقف استاد راهنمایی آنها اضافه شود.
قانون به تنهایی کاری از پیش نمی‌برد
نظارت بر چگونگی اجرای قانون شاید از خود آن مهم‌تر باشد و قانون باید ضمانت اجرا داشته باشد. سازو کاری باید تعریف شود که دانشگاه‌ها را ملزم به رعایت این قانون کند.
از طرفی شرایط استفاده از آموزش مجازی یا غیر حضوری در دانشگاه‌ها هنوز فراهم نیست. در دوران کرونا کلاس‌های مجازی رونق بسیاری پیدا کرد و بستر این امر در دانشگاه‌ها فراهم شد که می‌شود از این ظرفیت برای ادامه تحصیل مادران دانشجو نیز بهره برد.
علاوه بر این یکی از مسائل مهم برای مادران دانشجو موضوع سقف مجاز غیبت نسبت به سایر دانشجویان است. این مسئله زمانی اهمیت می‌یابد که مادران پس از اتمام دوران مرخصی باید سر کلاس حاضر شوند. طبیعی است که به دلیل داشتن کودک زیر دو سال و نیازهای او به تعداد غیبت بیشتری نسبت به سایرین احتیاج پیدا می‌کند. لذا ساختار دانشگاه و اساتید باید برخورد منعطف‌تری با آنان داشته باشند.
وجود آئین‌نامه‌ای برای اساتید که همکاری لازم را با مادران دانشجو داشته باشند و سلیقه‌ای برخورد نکنند هم ضروری است. اما آنچه بیشتر از همه به کار مادران دانشجو می‌آید موضوع اطلاع از قوانین است. در بسیاری از موارد عدم اطلاع دانشجو یا کارشناس آموزشی مادران را از حقوق‌شان محروم می‌کند.
اهمیت تأسیس مهدکودک در دانشگاه
نبود مهدکودک در دانشگاه‌های بزرگ کشور مسئله مهمی است. ایجاد فضایی برای نگهداری بچه‌ها در کنار محل تحصیل مادر مزایای بسیاری دارد. کودک زیر دو سال وابستگی زیادی به مادر دارد و اگر مادر بخواهد هم‌زمان درس هم بخواند ناچار است طفل را به آشنایان یا در نهایت به مهدکودک بسپارد.
بسیاری از خانواده امکان سپردن کودک به پرستار را ندارند و اگر هم داشته باشند این امر ممکن است کودک را به دلیل اثرات تربیتی نادرست دچار آسیب‌های جبران ناپذیری کند. مهدکودک‌های سطح شهر نیز یا از محل تحصیل مادر دور است یا هزینه‌های زیادی دارد. در حالی که اگر کودک به مادر نزدیک باشد و مادر بتواند بین کلاس‌ها به فرزندش سربزند نگرانی کمتری دارد.
وجود چنین مکان‌هایی در دانشگاه نشانه توجه به حضور زنان و نیازهای آنان در ساختارهای اجتماعی است. اما در بسیاری از دانشگاه‌های سطح کشور چنین ساختارهایی وجود ندارد.
عدم توجه به این امور موجب می‌شود که مادران دانشجو چالش‌های بسیاری داشته باشند. علاوه بر این بسیاری از بانوان به دلیل همین نگرانی‌ها و دغدغه‌ها از فرزندآوری خودداری می‌کنند
زیرا دچار مرارت زیادی می‌شوند و همچنین می‌دانند به خاطر نگهداری از کودکشان همیشه در نگرانی خواهند بود و یا حتی ممکن است از ادامه تحصیل بازبمانند. این در حالی است که کشور ما دچار تهدید پیری جمعیت است. یکی از راه حل‌ها برای توقف روند کاهش جمعیت ایجاد تمهیدات مناسب و منعطف برای مادران دانشجو است.
💬 نظرات خود را با ما در میان بگذارید