افتادگی رحم چه مشکلاتی برای زنان ایجاد میکند؟

این عارضه به دلیل ضعف عضلات و بافت‌های حمایتی لگن رخ می‌دهد و منجر به جابجایی رحم به سمت پایین می‌شود. عارضه‌ای که نه تنها ناراحتی‌های جسمی ایجاد می‌کند، بلکه می‌تواند مشکلات ادراری، گوارشی و چالش‌هایی در روابط زناشویی را نیز به همراه داشته باشد. درک این مشکلات گام اول برای درمان و بهبود کیفیت زندگی است؛ خوشبختانه، افتادگی رحم وضعیتی قابل کنترل و درمان است.

آشنایی با افتادگی رحم (پرولاپس رحم) و درک بهتر آن

افتادگی رحم (Uterine Prolapse) دقیقا به چه معناست؟

بسیاری از بانوان می‌پرسند که پرولاپس یا افتادگی رحم چیست؟ به زبان ساده، افتادگی رحم به وضعیتی گفته می‌شود که در آن رحم، از جایگاه طبیعی خود در قسمت بالایی لگن، به دلیل ضعف یا آسیب‌دیدگی ساختارهای حمایتی‌اش، به سمت پایین و به درون کانال واژن جابجا می‌شود. این عارضه که گاهی با عنوان کلی‌تر پرولاپس رحم نیز شناخته می‌شود، می‌تواند درجات مختلفی از خفیف تا شدید داشته باشد.

برای درک بهتر، کلینیک مایو (Mayo Clinic)، از مراکز درمانی شناخته‌شده، افتادگی رحم را چنین توصیف می‌کند: افتادگی رحم زمانی اتفاق می‌افتد که عضلات و رباط‌های کف لگن کشیده و ضعیف می‌شوند و دیگر حمایت کافی از رحم را فراهم نمی‌کنند. در نتیجه، رحم به داخل واژن می‌لغزد یا از آن بیرون می‌زند. این تعریف به خوبی ماهیت اصلی این عارضه را روشن می‌سازد. در موارد شدید، ممکن است بخشی از رحم از دهانه واژن نیز بیرون بزند.

آشنایی با ساختار حمایتی لگن: نقش عضلات و رباط‌ها

ارگان‌هایی نظیر رحم، مثانه و روده توسط مجموعه‌ای از عضلات، رباط‌ها و بافت‌های همبند که کف لگن (Pelvic Floor) نامیده می‌شوند، در جای خود نگه داشته می‌شوند. ضعف یا آسیب این ساختارها، توانایی آن‌ها را در حمایت از ارگان‌های لگنی کاهش داده و زمینه را برای افتادگی رحم فراهم می‌کند.

طبقه‌بندی شدت افتادگی رحم: از خفیف تا شدید

پزشکان شدت افتادگی رحم را بر اساس میزان پایین آمدن رحم به داخل واژن درجه‌بندی می‌کنند، از درجه ۱ (خفیف) که رحم کمی پایین آمده، تا درجه ۴ (بسیار شدید) که کل رحم از واژن بیرون زده است.

چرا دچار افتادگی رحم می‌شویم؟ بررسی علل و عوامل خطر

عوامل متعددی در تضعیف عضلات کف لگن و بروز افتادگی رحم نقش دارند:

• بارداری و زایمان: به خصوص زایمان‌های طبیعی متعدد، زایمان نوزاد درشت، یا زایمان‌های سخت، فشار زیادی به عضلات کف لگن وارد کرده و از شایع‌ترین دلایل افتادگی رحم است.
• افزایش سن و یائسگی: با بالا رفتن سن، قدرت عضلات کاهش می‌یابد. پس از یائسگی نیز کاهش سطح هورمون استروژن، که در حفظ سلامت بافت‌های لگن نقش دارد، می‌تواند روند ضعف این ساختارها و بروز بیماری افتادگی رحم را تسریع کند.
• فشار مزمن بر شکم: عواملی چون سرفه مزمن (ناشی از برونشیت یا آسم)، یبوست مزمن و زور زدن مکرر، بلند کردن مکرر اجسام سنگین (به خصوص با روش نادرست) و اضافه وزن و چاقی، فشار دائمی بر ساختارهای حمایتی لگن اعمال می‌کنند.
• سایر عوامل: سابقه خانوادگی (ژنتیک)، برخی جراحی‌های پیشین لگنی مانند هیسترکتومی (برداشتن رحم)، و حتی نژاد نیز می‌توانند در بروز این عارضه موثر باشند.

مشکلات ناشی از افتادگی رحم: از ناراحتی جسمی تا تاثیر بر کیفیت زندگی

افتادگی رحم طیف وسیعی از مشکلات را ایجاد می‌کند که شدت آن‌ها به درجه افتادگی بستگی دارد.

علائم فیزیکی و درد

• احساس سنگینی و فشار در لگن و واژن: اغلب به صورت نشستن روی یک توپ کوچک توصیف می‌شود و در پایان روز یا پس از فعالیت بدتر می‌شود.
• کمردرد مبهم: که با استراحت بهبود می‌یابد.
• احساس بیرون‌زدگی یا توده در واژن: گاهی فرد متوجه یک توده یا بیرون‌زدگی از واژن می‌شود.

مشکلات ادراری؛ از چالش‌های شایع پرولاپس رحم

افتادگی رحم می‌تواند عملکرد مثانه را مختل کند و منجر به موارد زیر شود:

• بی‌اختیاری ادرار: شامل بی‌اختیاری استرسی هنگام سرفه، عطسه یا ورزش، و بی‌اختیاری فوریتی با احساس ناگهانی و شدید برای دفع ادرار.
• تکرر ادرار و احساس فوریت در دفع: حتی اگر مثانه پر نباشد.
• مشکل در شروع ادرار و عدم تخلیه کامل مثانه (احتباس ادراری): که می‌تواند خطر عفونت‌های ادراری مکرر (UTIs) را در پی داشته باشد. این یکی از عوارض پرولاپس رحم است که نیاز به توجه دارد.

مشکلات گوارشی و روده‌ای

افتادگی رحم، به‌ویژه اگر با افتادگی دیواره پشتی واژن (رکتوسل – Rectocele) همراه باشد، می‌تواند باعث یبوست مزمن، سختی در اجابت مزاج و احساس عدم تخلیه کامل روده شود. گاهی فرد برای تخلیه، نیاز به فشار با دست بر روی واژن پیدا می‌کند.

تاثیر افتادگی رحم بر روابط جنسی

این عارضه می‌تواند باعث درد هنگام رابطه جنسی (دیسپارونیا – Dyspareunia) و کاهش حس یا میل جنسی شود. نگرانی از علائم نیز می‌تواند بر روابط تاثیر بگذارد.

پیامدهای روحی-روانی و افت کیفیت زندگی به دلیل بیماری افتادگی رحم

بیماری افتادگی رحم می‌تواند با محدود کردن فعالیت‌های روزمره و ورزشی، تاثیر منفی بر تصویر بدنی و اعتماد به نفس، و ایجاد احساس شرم، منجر به اضطراب و حتی افسردگی شود.

تشخیص بیماری افتادگی رحم چگونه انجام می‌شود؟

تشخیص دقیق بیماری افتادگی رحم با مراجعه به پزشک متخصص زنان انجام می‌شود. این فرآیند شامل معاینه لگنی، بررسی سوابق پزشکی و شرح حال بیمار است. پزشک از شما می‌خواهد در حالت‌های مختلف زور بزنید تا میزان افتادگی را ارزیابی کند. در برخی موارد، آزمایش‌های تکمیلی مانند تست یورودینامیک (Urodynamic testing) یا سونوگرافی برای بررسی دقیق‌تر عملکرد مثانه و ساختارهای لگنی شاید لازم باشد، به خصوص برای تشخیص دقیق‌تر افتادگی رحم.

روش‌های درمان افتادگی رحم: از گزینه‌های غیرجراحی تا جراحی پرولاپس رحم

انتخاب روش درمانی برای افتادگی رحم به شدت افتادگی، سن، سلامت عمومی و ترجیحات بیمار بستگی دارد.

درمان‌های غیرجراحی و رویکردهای حمایتی

• ورزش‌های تقویت عضلات کف لگن (تمرینات کگل – Kegel exercises): انقباض و رهاسازی عضلات کف لگن به تقویت آن‌ها و بهبود حمایت از رحم کمک می‌کند. این تمرینات سنگ بنای درمان غیرتهاجمی افتادگی رحم هستند.
• تغییرات سبک زندگی: کنترل وزن، رژیم غذایی غنی از فیبر برای جلوگیری از یبوست، و پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین.
• پساری واژینال (Vaginal Pessary): وسیله‌ای سیلیکونی که توسط پزشک داخل واژن قرار داده می‌شود تا از رحم حمایت کند.
• درمان جایگزینی هورمون استروژن (Hormone Replacement Therapy): در برخی زنان یائسه، کرم‌های واژینال استروژن می‌توانند به بهبود بافت واژن کمک کنند (با تجویز پزشک).

جراحی افتادگی رحم

در موارد شدیدتر یا زمانی که درمان‌های غیرجراحی مؤثر نبوده‌اند، جراحی پرولاپس رحم گزینه‌ای موثر است. هدف، ترمیم بافت‌های ضعیف و بازگرداندن رحم به محل طبیعی یا گاهی برداشتن رحم (هیسترکتومی) همراه با ترمیم ساختارهای حمایتی است. انواع روش‌های جراحی از طریق واژن یا شکم (باز یا لاپاراسکوپی) وجود دارد.

آیا می‌توان از افتادگی رحم پیشگیری کرد؟ راهکارهای موثر

اگرچه پیشگیری کامل ممکن نیست، اما با رعایت نکاتی می‌توان خطر ابتلا به افتادگی رحم را کاهش داد:

• انجام منظم تمرینات کگل، به خصوص در بارداری و پس از زایمان
• حفظ وزن مناسب
• پیشگیری و درمان یبوست مزمن
• پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین به روش نادرست
• ترک سیگار و درمان سرفه‌های مزمن

چه زمانی برای علائم افتادگی رحم باید به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت مشاهده علائمی چون احساس سنگینی یا فشار در لگن، مشکلات ادراری یا گوارشی، یا احساس بیرون‌زدگی از واژن، برای ارزیابی به پزشک متخصص زنان مراجعه کنید. تشخیص زودهنگام افتادگی رحم به مدیریت بهتر و جلوگیری از پیشرفت آن کمک می‌کند.

نتیجه‌گیری: افتادگی رحم، چالشی قابل مدیریت با آگاهی و اقدام به‌موقع

افتادگی رحم می‌تواند مشکلات جسمی، ادراری، گوارشی، جنسی و روانی متعددی ایجاد کند. اما نکته کلیدی این است که افتادگی رحم یک بیماری قابل تشخیص و درمان است. با آگاهی از علائم، مراجعه به‌موقع به پزشک و بهره‌گیری از روش‌های درمانی متنوع، می‌توان این عارضه را کنترل و کیفیت زندگی را بهبود بخشید.

منابع

• https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/uterine-prolapse/symptoms-causes/syc-20353458
• https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/16030-uterine-prolapse